نوشته: صفر علی رنجبری، رضا تاج‌آبادی

مقدمه
امروزه کتابخانه‌های عمومی در آموزش‌های رسمی و غیر رسمی دارای اهمیت‌اند و پاسخگویی به همه نیازهای فرهنگی گروههای سنی مختلف و آموزشهای بلند مدت مردم را به عهده دارند. کتابخانه‌های عمومی با عرضه خدمات فرهنگی، آموزشی و علمی به همه گروههای جامعه در سطح شهری و روستایی یکی از معیارهای رفاه اجتماعی ملتها به شمار می‌آیند، بطوریکه در تحلیل معیارهای رفاه اجتماعی وجود و میزان توسعه کتابخانه‌های عمومی در ردیف مسکن، آموزش، اشتغال، بهداشت و درمان قرار می‌گیرد و آنرا یکی از شاخصهای توسعه یافتگی کشورها به حساب می‌آورند. در عصر انفجار اطلاعات بنیان جوامع انسانی با اطلاعات دریافتی قوام می‌یابد و اطلاعات با چنان سرعتی تولید می‌شود که برای هر رشته علمی اقیانوسی از اطلاعات فراهم ‌می‌آید .
در چنین عصری هر فرد جامعه به نوعی به اطلاعات نیازمند است و کتابخانه‌های عمومی مکانی مناسب برای دریافت این اطلاعات است. درکتابخانه‌‌های عمومی همه اطلاعات مورد نیاز گروههای اجتماعی به رایگان در دسترس همگان قرار می‌گیرد و چنین مکانی بوجود نمی‌آید مگر با مشارکت و همکاری مردم. در کشور ما یکی از راههای کمک به تأسیس چنین مکانهایی سنت وقف است و کتابخانه دکتر حصیبی یکی از نمونه‌های بارز این نوع کتابخانه‌هاست که جهت استفاده بهینه از آن|‌ به صورت مختصر معرفی می‌گردد:
این کتابخانه در خرداد ماه 1381 در پارک آزادی شهر اراک افتتاح گردید. این کتابخانه با هزینه خانم دکتر حصیبی پزشک اراکی مقیم آمریکا زیر نظر اداره ارشاد اسلامی استان مرکزی بصورت وقفی ساخته شده است. کتابخانه‌ دارای 1100 متر زیر بنا می‌باشد و بودجه اولیه در نظر گرفته شده برای ساختن کتابخانه حدود 200 میلیون تومان بوده است. این کتابخانه در چهار طبقه بنا شده و با مجموعه منابع این کتابخانه، دارای در حدود ده هزار جلد کتاب چاپی و خطی می‌باشد که اکثر کتب چاپی است.
طبقه زیر زمین کتابخانه، مربوط به سرایداری است و در طبقه همکف سالن مطالعه برادران با سه سالن، نمازخانه و مجموعه کتب نابینایان مستقر می‌باشد. در طبقه دوم بخش مخزن کتابخانه در دو سالن، کتب مرجع و سالن نشریات قرار دارد. و بالاخره در طبقه سوم سالن مطالعه خواهران، نمازخانه، مرکز رایانه، مجموعه سی‌دی‌ها (شامل 450 عدد سی‌دی‌ فیلم سینمایی و نرم‌افزارهای آموزشی) ، و مجموعه کتب خطی با حدود 800 جلد واقع است. سیستم رده‌بندی کتب، رده‌بندی دهدهی دیویی می‌باشد و مخزن‌ها به صورت باز اداره می‌شود. فهرستنویسی کتب هنوز صورت نگرفته است و نرم‌افزار موجود در کتابخانه برای سازماندهی کتب و امانت کتاب، سیستم نرم‌افزاری مدیریت کتابداری می‌باشد. این کتابخانه از نوع درجه یک است.
کتابخانه دارای 400 نفر عضو است که بیشترین تعداد اعضا را دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی تشکیل می‌دهند. شرایط عضویت درکتابخانه عبارت است از : 1. داشتن یک قطعه عکس 2. پرداخت 10000 ریال حق عضویت برای یکسال 3. فتوکپی شناسنامه . مدیریت و اداره این مجموعه بر عهده اداره ارشاد اسلامی شهر اراک می‌باشد و 6 نفر مسئول اداره این کتابخانه‌اند. ساعت کار کتابخانه از 7:30 صبح لغایت 19:30 عصر می‌باشد. در ایام کنکور، جمعه‌ها نیز کتابخانه‌ باز است. فعالیتهای فوق برنامه این کتابخانه‌، برگزاری کلاسهای نقاشی، خطاطی، کامپیوتر و گلسازی برای اعضا و کلیه مراجعین می‌باشد.

بخش نابینایان
کتابخانه عمومی دکتر حصیبی اراک دارای یک بخش منحصر به فرد در بین سایر کتابخانه عمومی استان مرکزی می‌باشد.
از آنجا که نابینایان همچون سایر اقشار جامعه طبق اصل برابری انسانها باید از فرصتهای برابر با سایر اقشار جامعه بهره‌مند شوند و با توجه به اینکه تعداد نابینایان در جهان نزدیک به 38 میلیون نفر تخمین زده است و شمار این افراد در کشور ما حدود 160 هزار نفر می‌باشد، و جمعیت نیمه نابینایان نیز حدود 700 تا 900 هزار نفر تخمین زده شده است1، مسئولین جامعه باید برای این افراد که تعداد آنها در جامعه کم نمی‌باشد، چاره‌ای بیندیشید. زیرا نابینایان اگر همچون سایر افراد از خدمات ویژه آموزش و پرورش بهره‌مند شوند می‌توانند به دانشگاه راه یابند و در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی و هنری به فعالیت‌ مشغول شوند.
در بسیاری از موارد نابینایان با مشکلات زیادی مواجه هستند که ناشی از عدم داشتن فرهنگ متناسب افراد جامعه با این قشر از جامعه است و بیشتر اقشار جامعه و ارگانها بدلیل دید منفی که نسبت به نابینایان دارند نسبت به استخدام و با همکاری با این افراد سرباز می‌زنند. حال برای از بین بردن این تبعیضات اجتماعی علیه نابینایان باید به اعتلای سطح اندیشه و فرهنگ و جامعه بپردازیم و این امر با کمک رسانه‌های ارتباط جمعی امکان‌پذیر می‌باشد.
از طرف دیگر با ارتقای سطح دانش و فرهنگ نابینایان می‌توانیم این قشر از افراد را بسیار تواناتر به مردم بشناسانیم که آنها نیز بتوانند مانند سایر افراد جامعه در رشته‌های مختلف بشری فعالیت‌ نمایند و برای جامعه خود باشند. یکی از راههای ارتقای سطح دانش نابینایان، استفاده این عزیزان از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی ویژه است. در شهر اراک بعد از سالها کتابخانه‌ای به نابینایان این شهر، اختصاص یافته است.
این کتابخانه با منابعی در خور استفاده این قشر در سال 1381 در فرهنگسرای آیینه اراک شروع به کار کرد و زیر نظر اداره کل ارشاد اسلامی استان مرکزی فعالیت می‌کرد. در حال حاضر ساختمان کتابخانه به ساختمان کتابخانه دکتر حصیبی منتقل شده و یکی از قسمتهای اصلی کتابخانه عمومی دکتر حصیبی می‌باشد و زیر نظر مدیریت و کارکنان این کتابخانه به ارائه خدمات به نابینایان می‌پردازد. بودجه اولیه در نظر گرفته شده برای این کتابخانه 15 میلیون تومان بوده است .
کتابخانه نابینایان ابتدا در فرهنگسرای آیینه اراک قرار داشت و سپس به محل ساختمان کتابخانه عمومی دکتر حصیبی منتقل شد و یکی از قسمتهای اصلی این کتابخانه به شمار می‌رود. مساحت این بخش کتابخانه حدود 100 متر مربع می‌باشد و حدود 1000 عنوان کتاب به خط بریل را در خود جای داده است . از دیگر منابع این کتابخانه 400 حلقه نوار کاست با کیفیت عالی می‌باشد که این نوارها بیشترین استفاده را در بین سایر منابع دارند. از دیگر امکانات موجود این کتابخانه استفاده از رایانه برجسته نگار ویژه نابینایان می‌باشد. در این رایانه نرم‌افزاری موسوم به نرم‌افزار نوید که دارای 100 جلد کتاب گویا می‌باشد قرار دارد. از دیگر نرم‌افزار‌های نصب شده بر روی این رایانه، برجسته نگار نرم‌افزار قرآن کریم می‌باشد که باصوت و معنی است و قابلیت تکرار را جهت حفظ آن برای نابینایان دارد.
همچنین در این رایانه امکان نصب اینترنت و استفاده از کلیه روزنامه‌های کثیر‌الانتشار کشور برای افراد نابینا وجود دارد. این کتابخانه بصورت شبکه‌ای با کتابخانه نابینایان رودکی تهران در ارتباط می‌باشد. در حال حاضر بیشتر موضوعات کتب و منابع دیگر این بخش ادبیات و علوم اجتماعی می‌باشد و منابع آن از مجتمع عالی نابینایان رودکی تهران خریداری شده است. شیوه رده‌بندی و سازماندهی منابع این کتابخانه بصورت الفبایی عنوان می‌باشد. البته این شیوه برای استفاده از این کتابخانه مناسب نیست و لذا اکثر نابینایان منابع مورد نیاز خود را بصورت موضوعی تقاضا می‌کنند. این کتابخانه در حال حاضر دارای 12 نفر عضو می‌باشد که شامل دانشجویان و دانش‌آموزان استثنائی و دبیرستانی می‌باشد. شرایط عضویت درکتابخانه عبارت‌ است از : ا. یک قطعه عکس 2. ارائه 5000 ریال حق عضویت سالیانه 3. یک عدد فتوکپی شناسنامه. ساعت کار کتابخانه صبحها از ساعت 7:30 لغایت 19:30 عصر می‌باشد. در حال حاضر کتابخانه با مشکل کمبود نیروی انسانی متخصص مواجه است. امید است در آینده نزدیک این کتابخانه با پشت سر گذاشتن مشکلات و همت مسئولین بتواند خدمات ارزنده‌ای به نابینایان این شهر و استان مرکزی ارائه دهد.

پی‌نوشتها:
1- بشارتی، مینا . 1378 بررسی وضعیت کتابخانه و مراکز اطلاع‌رسانی نابینایان و نیمه‌بینایان شهر تهران. مجله فصلنامه کتاب، دوره دهم. ش 40 . ص 75ـ78