جامعه اطلاعاتی و رویکردهای جدید در آموزش

امیلیا نرسیسیانس و کارو لوکس

دانشگاه تهران

 

چکیده: تغییرات فرهنگی اجتماعی که در پی پیشرفتهای فنشناسی در ده های اخیـر حـادث شـد انـد مـورد بررسی قرار میگیرند. عمده شدن اطلاعات کوتاه شدن چرخه عمر به عنوان دو وجه مم یز فعالیت مولد بشر در این دوران مطرح میشوند. قالبها رویکردهای جدید آموزشی در این چهارچوب مورد تحلیـل قـرار مـیگیرنـد. قرائت غیر خطی گذر از نظام تکگویی در آموزش معاصر مورد بحث تحلیل قرار میگیرند.

 

مقدمه

آیا میتوان ادعا کرد که با گام نهادن در قرن هز اره جدید دورانی نو از حیات اقتصادی اجتماعی را نیـز آغـاز میکنیم؟ نظری های پسا تجدد، اقتصاد پسا صنعتی، کوچواری جدید، جامعه شبکه ای، جامعه اطلاعاتی، اقتـصاد رقمی، عصر معرفت، جامعه خطر، حسابگری همه جا حاضر، هوشمندی فرا گیر، دنیای سـیبرنتیک ... در ضـمن بر شمرد خصوصیات ویژگیهای عصر در حـال ظهـور بـه انحـاء گونـاگون وجـوه افتـراق ان را اقـل در حوز های فرهنگی با دوران ما قبل خود مورد تشریح تفصیل قرار میدهند[6?1 .[حتی نظریات مخالف که بـه تغییر دوران قائل نیستند نیز تغییرات بسیار اساسی را هم در حـوزه فرهنگـی هـم حـوز هـای دیگـر انکـار نمیکنند[8?7 .[مشهودات سالهای اخیر نشان داد اند که پیشرفتهای فنشناسی پیامدهای بسیار قابـل توجـه در شئون مختلف زندگی ما دارند. دگر گونیهایی که در پی به کارگیری فنون جدید به ویژه فنشناسی اطلاعـات به ایجاد شد اند آنچنان عمیق دامن دار هستند که عنوان فنشناسیهای بر انداز را مطرح کرد اند. اگر چـه بـه تیعن فنشناسی اعتقاد نداشته باشیم در تاثیر آن هم نمیتوان شک کرد. فنشناسی نـسبت بـه روابـط روانـی اجتماعی بیطرف نیست. برای مثال وقتی فنشناسی رسان های ارتباطی عدم تقارن را در مورد تولید کننـدکان مصرفکنندگان پیام ایجاب کند انحصار تولید نشان های حـاوی معنـی ابـزاری مـیشـود بـرای اعمـال کنتـرل اجتماعی توضیع نابرابر قدرت. انتقال دانسته در جنین شرایطی میتواند تمایل پیدا میکند تا یکـسویه شـود.

 

ابزاری مانند تلفن از این حیث متفاوت است. هر کس می واند هم فرستنده هم گیرنده خبر باشد. اگر چه ابـزار به خودی خود باعث نمیشوند تا پدید ای مانند شستشوی مغزی به وجود آید اما میتوانند شرایط لازم برای آن را فراهم آورند (یا فراهم نیاورند)[11?9 . [در بخشهای آتی مقاله ابتـدا مهمتـرین پیامـدهای پیـشرفتهای فنـی معاصر بررسی میشوند. سپس رویکردهای جدید آموزش بر مبنای آن مورد بحث قرار میگیرد خلاصه نتـایج در انتها بیان میشود.

جامعه اطلاعاتی

کالایی شدن دایم التزاید پدید های فرهنگی از یک طرف، نمادین شدن اقـلام اقتـصادی از طـرف دیگـر بـه ادغام حوز های فرهنگ اقتصاد منجر شده است. پیشرثت چشمگیر ثنشناسی اطلاعات، ایجـاد رشـد بـسیار سریع ثجارت الکترونیک متحرک، ارتباطات سریع ارزان از طریق شبک های مخابراتی اطلاعـاتی، تبـدیل شدن دنیا به دهکده جهانی، پیدایش جوامع بر خط محو شدن مرز میان دنیای حقیقی مجازی، رقمی شـدن روزافزون ظهور ماشینهای هوشمند، معرفت محوری ثرایندها برخی از مهمترین ابعاد تغییـرات سـالهای اخیـر را تشکیل میدهند[19?12 .[اشیاء اجزاء گسترده، ماشینها نرمافزارهـا، رباتهـا آدمهـا، مـصنوعات در مقیـاس بسیار ریز موجودیتهای زیستی، حسگرها عملگرها، روالها فرایندهای کاری تولیدی، به صورت عاملهـای خودمختار با تعامل در سطح محلی میتوانند رفتارهای پیچیده تظاهری را به شکل خود سـازمانده در مقیـاس وسیع به وجود بیاورند[22?20،15 .[ یکی از مهمترین پیامدهای تحولات اخیر تفوق بخش تولیـدات غیـر ملمـوس : خـدمات، کالاهـای فرهنگـی، اطلاعات، در فعالیتهای اقتصادی است. قالب تولید انبوه، این وجه مشخصه دوران صنعتی، در این اقتـصاد دیگـر جایگاهی ندارد. انعطاف پذیری، تجدید پیکربندی استثاده مجدد، تولید بر مبنای سـفارش در دسـتور روز قـرار میگیرد. گردش اطلاعات گردش مواد، انرژی، نیروی کار، هر چیز یگر را تنظیم میکند. علاوه بر محتوای تغییرات، سرعت تغییر تحول هـم یـک وجـه مشخـصه زمانـه ماسـت . چرخـه عمـر تغییـر فنشناسی چنان کوتاه شده است، که علاوه بر پیشی گرفتن از چرخه استفاده مفید از کالا تا استهلاک فیزیکـی آن، حتی از زمان لازم برای طراحی ارائه در بازار کمتر میشود. هر آنچـه فاقـد انعطـاف، تطبیـق پـذیری، قابلیت استفاده مجدد، چابکی، توانایی تغییر در پیکربندی باشد، در این شرایط محکوم به نابودی است.

رویکردهای آموزشی

تولید در بخش اطلاعات: تبدیل داده، یعنی اطلاعات خام، به معرفت، یعنـی اطلاعـات مفیـد، مهمتـرین شـکل فعالیت در قرن بیست یکم را تشکیل میدهد نمون ای خواهـد بـود بـرای کلیـه فعالیتهـای دیگـر . اهمیـت فرهنگی آموزش، ضمنا اهمیت اقتصادی آن را هم تشکیل میدهد. هیچ حوزه دیگری اهمیت بالاتر ندارد.  اگر اختراع چاپ تولید انبوه کتاب، سواد آموزی اکتساب دانش در فرایند آم وزش رسمی در کلاسهای درسی را امکان پذیر ساخت راه را برای تولیدات صنعتی گشود، ارتباطات رقمی شبک ای معاصر نیز نمیتوانـد منـشاء تحولاتی به همان میزان بنیادین نباشد. در اینجا برخی از جنب های این تحولات را بررسی میکنیم[39?23 .[ آموزش معاصر با بهرهگیری از ستاوردهای فنشناسی معاصـردیگر نیـازی بـه آمـوزش حـضوری متعلمـین در کلاسهای درسی به کمک معلم کتاب ندارد. ارتباطات از راه دور غیر همزمان، فنشناسیهای کـار گروهـی مدیریت معرفت، کتابخان های رقمی، ابزار باز نمایی معرفـت، موتورهـای جـستجوی هوشـمند، دادهکـاوی از جمله فنون تسهیلاتی هستند که در اختیار سیستمهای آموزشی معاصـر هـستند . آمـوزش در ایـن شـرایط، در درجه اول، آموزنده محور میشود. محتوای آموزش، زمان سرعت آن، توالی مباحث، روش تدریس، هر آنچـه به آموزش مربوط است، قابل تطبیق به نیازها تواناییها، سلایق، انگیزه ها به طور کلـی شخـصیت اراده یـاد گیرنده است. معرفت جهانی ابزاری است، نه در جهت مرعوب ساختن تعلـیم گیرنـده، بلکـه بـرای پـشتیبانی او جهت کشف مجهولات معنی دهی به تجاربش. امکان قرائت بازخوانی غیر خطی، که هم به وسیله آموزش انعطاف پذیر آموزنـده محـور، هـم بـه وسـیله فنشناسی ابر پیوندها پشتیبانی میشود، معنی ثابت قرار داده شده در متن به وسیله نویسنده را ناپایدار میسازد در عوض امکان تفسیر به وسیله خواننده بازی بی پایان دلالت را فراهم میسازد.

 نتیجه گیری

پیشرفتهای فنشناسی از یک طرف روابط فرهنگی اجتمـاعی، از طـرف دیگـر نظـام آموزشـی را دگرگـون میسازد. در دنیای معاصر دیگر آموزش را نمیتوان یک مقوله صرفا فرهنگی تلقی کرد. ورود به عصر اطلاعات اشکال جدید قشربندی اجتماعی را ایجاد کرده است. شکاف رقمی یعنی دسترسی نابرابر بـه اطلاعـات در دوران جهانی شدن شتابان غافلان را تهدید میکند. توجه به امر آموزش نوسازی آن هم مهمتـرین کـار فرهنگـی هم مهمترین سرمایهگذاریاقتصادی است. در تخصیص منابع هیچ حوز ای از آن مهمتر نیست در برنامهریـزی انجام اصلاحات هیچ تعللی جایز نیست. در این بررسی، با رد دیدگاه های ابزار گرایانه در مورد فن ناسی بیان شد که پیشرفتهای فنـی ظهـور جامعـه اطلاعاتی ایجاب میکند تا سیستم آموزشی هم از رویه تک منطقی یکسویه جامعه صنعتی که بر مبنای اقتدار ثبات معنی یادگیری غیر فعال به سمت ابتکار همـساخت فعـال معنـی متحـول شـود . تولیـد نـشانه، کـه مهمترین وسیله کنترل اجتماعی در جامعه اطلاعاتی را تشکیل میدهد، از حالت ذاتا انحصاری خارج شـود. هـر کس بتواند هم فرستنده هم گیرنده پیام باشد. اما از قوه به فعل در اوردن این مشارکت قدرت بخشی هم قطعیت ندارد مـستلزم عمـل اسـت . فـنشناسـی پیشرفته هم فرصت هم تهدید ایجاد میکند. از یک سو خطر عقب ماندن در پشت شـکاف رقمـی از سـوی دیگر امید زندگی در جامع ای متعالی.

پیشرفتهای فنشناسی از یک طرف روابط فرهنگی اجتمـاعی، از طـرف دیگـر نظـام آموزشـی را دگرگـون میسازد. در دنیای معاصر دیگر آموزش را نمیتوان یک مقوله صرفا فرهنگی تلقی کرد. ورود به عصر اطلاعات اشکال جدید قشربندی اجتماعی را ایجاد کرده است. شکاف رقمی یعنی دسترسی نابرابر بـه اطلاعـات در دوران جهانی شدن شتابان غافلان را تهدید میکند. توجه به امر آموزش نوسازی آن هم مهمتـرین کـار فرهنگـی هم مهمترین سرمایهگذاریاقتصادی است. در تخصیص منابع هیچ حوز ای از آن مهمتر نیست در برنامهریـزی انجام اصلاحات هیچ تعللی جایز نیست. در این بررسی، با رد دیدگاه های ابزار گرایانه در مورد فن ناسی بیان شد که پیشرفتهای فنـی ظهـور جامعـه اطلاعاتی ایجاب میکند تا سیستم آموزشی هم از رویه تک منطقی یکسویه جامعه صنعتی که بر مبنای اقتدار ثبات معنی یادگیری غیر فعال به سمت ابتکار همـساخت فعـال معنـی متحـول شـود . تولیـد نـشانه، کـه مهمترین وسیله کنترل اجتماعی در جامعه اطلاعاتی را تشکیل میدهد، از حالت ذاتا انحصاری خارج شـود. هـر کس بتواند هم فرستنده هم گیرنده پیام باشد. اما از قوه به فعل در اوردن این مشارکت قدرت بخشی هم قطعیت ندارد مـستلزم عمـل اسـت . فـنشناسـی پیشرفته هم فرصت هم تهدید ایجاد میکند. از یک سو خطر عقب ماندن در پشت شـکاف رقمـی از سـوی دیگر امید زندگی در جامع ای متعالی.

REFERENCES

 ells M (1998) The Information Age: Economy| Society and Culture. III

End of Millennium| Blackwell Publishers| Oxford.

 Rheingold| H. (1993). The virtual community: Homesteading on the

electronic frontier. Reading| MA: Addison-Wesley Pub. Co.

 Badham| Richard (1984)| “The Sociology of Industrial and Post-Industrial

Societies|” Current Sociology| 32| 1?136.

 Haraway| Donna. (1995). "Cyborgs and Symbionts: Living Together in the

New World Order." Pp. xi-xx in The Cyborg Handbook| edited by Chris

Hables Gray. New York: Routledge.

 Hassan| Ihab. (1987). The Postmodern Turn: Essays in Postmodern Theory

and Culture. Columbus| OH: Ohio State University Press.

 Baudrillard| J. (1981). Simulacra and simulation: The body in theory. Ann

Arbor| MI: University of Michigan Press.

 Habermas J (1987) Knowledge & Human Interest. Polity Press| Cambridge.

 Giddens| A. (1991)| Modernity and Self-Identity. Self and Society in the Late

Modern Age. Cambridge: Polity Press.

 Nercissians| E.| Lucas| C. (1999). “Information Technology and Postmodern

Knowledge Industry” University Education and Science in the Third

Millennium| International Conference in Honor of the Eightieth Anniversary

of the Founding of Yerevan State University| Yerevan| Armenia| October -

|

 [10] Bandura A (2001) Social Cognitive Theory of Mass Communication.

Mediapsychology ( ): 265–299.

[11] Fairclough| N. (2003). Analyzing Discourse and Text: Textual Analysis for

Social Research London: Routledge.

[12] ells M. (1996) The rise of the network society. Blackwell Publishers.

Oxford. UK.

[13] May C (2000) Information society| task mobility and the end of work. Futures

32: 399–416.

[14] Schultze U & Orlikowski WJ (2001) Metaphors of Virtuality: shaping an

emergent reality. Information and Organization 11( ): 45?77.

[15] Lucas| Caro and Nercissians| Emilia (2003) “Beyond Mass Production:

Social| Anthropological| and Economic Impacts of Cybertechnology".

Keynote Lecture| st Forum on Information and Communication

Technologies| Bu Ali Sina University| Hamadan| October 22|.

[16] Duff AS (2001) On the present state of information society studies. Education

for Information 19: 231?244.

[17] Lyotard| J. (1984). The postmodern condition: A report on knowledge.

Translation from the French by Geoff Bennington and Brian Massumi.

Minneapolis: University of Minnesota Press.

[18] Luhmann N & Behnke K (1994) The modernity of Sciense. New German

Critique 61: 9?24.

[19] Beck| U.| A. Giddens| S. Lash (1994)| “Reflexive Modernization; Politics|

Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order. Cambridge: Polity

Press.

[20] Lucas| C. and Nercissians E. (2004)| “Bounded Rationality in

Cybercommunity”. nd International Symposium/ Workshop on:

Globalization: Towards a Sustainable International Cooperation for

Environment| Human Resources Development and Higher Education. 14- 18

April 2004. Isfahan| Iran.

[21] Vanderstraeten R (2000) Autopoesis and socialization: on Luhmann’s

reconceptualization of communication and socialization. British Journal of

Sociology 51( ): 581?598.

428

[22] May C (2000) Information society| task mobility and the end of work. Futures

32: 399–416.

[23] Westera| W. and Sloep| P. (2001). The future of education in cyberspace. In

L. Vandervert & L. Shavinina (Eds)| Cybereducation: The future of long

distance learning. New York: Liebert Publishers.

[24] Cameron L (2002) Metaphors in the Learning of Science: a discourse focus.

British Educational Research Journal 28( ): 673 – 688.

[25] Foucault M (1972) The Archeology of Knowledge. Routledge| London.

[26] Panzar E (2001) European Perspectives on Life Long Learning Environments

in the Information Society. In: Karvonen E 2001 (ed) Information Societies.

Understanding the Third Industrial Revolution. Tampere University Press|

Tampere.

[27] Schott F| Grzondziel H & Hillebrandt D (2001) What kind of Instructional

theory do we need for instructional technology in the 21st century? Possible

directions of further developments –UCIT. Journal of Structured Learning &

Intelligent systems 14: 371?383.

[28] Mills| Sara (2004) Michel Foucault. New York: Routledge.

[29] Duffy| T. M. (2004). Theory and the design of learning environments:

Reflections on differences in disciplinary focus. Educational Technology|

44( )| 13?15.

[30] Gibbons| A. S. (2003). The practice of instructional technology: Science and

technology. Educational Technology| 43( )| 11?16.

[31] Jonassen| D. H.| Marra| R. M.| & Palmer| B. (2002). Epistemological

development: An implicit entailment of constructivist learning environments.

In S. Dijkstra & N. Seel (Eds.)| Instructional design: International

perspectives| vol. . Mahwah NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

[32] Visscher-Voerman| I.| & Gustafson| K. L. (2004). Paradigms in the theory

and practice of education and training design. Educational Technology

Research and Development| 52( )| 69?89.

[33] Clark| N. (2001). Education| communication| and consumption: Piping in the

academic community. In C. Werry & M. Mowbray (Eds.)| Online

429

communities: Commerce| community action| and the virtual university (pp.

129?151). Upper Saddle River| NJ: Prentice Hall.

[34] Warnick| B. (2002). Critical literacy in a digital era: Technology| rhetoric|

and the public interest. Mahwah| NJ: Lawrence Erlbaum.

[35] Derrida| J. (1978). Writing and Difference. Chicago: Univ. Chicago Press.

[36] Ghomi| A.R. Lucas| C. Nercissians E| Badie K.. (2001) “Context: A Critical

Survey” th Iranian Conference in Linguistics.| Tehran| Iran.

[37] Lucas| C. and Nercissians E. (1987) “Language and Education in the Age of

Information” International Conference Technology| Restructuring| and

Urban-Regional Development Dubrovnik| Yugoslavia.

[38] Nercissians E| (1999) "Participation and Signification: Science and

Education in the Third Millennium". University Education and Science in

the Third Millennium| International Conference in Honor of the Eightieth

Anniversary of the Founding of Yerevan State University| Yerevan|

Armenia. Oct. - .

[39] Nercissians E. (2004) “Contextualized Pedagogy in a Virtualized World”.

Sevilla| Spain: World Automation Congress.