راهبردهای توسعه یادگیری الکترونیکی
احمد فراهی (دانشگاه پیام نور) Strategies
Development learning-E
afaraahi@pnu.ac.ir
مجید صیدی (دانشگاه صنعتی شریف)
seydi@sms.sharif.edu
چکیده: این مقاله به عنوان یک بررسی کلی، ضمن معرفی کلیاتی
از یادگیری الکترونیکی وضعیت موجود بـه کارگیری این راهکار در جهان، به بیا راهبردهای
استفاده ار یادگیری الکترونیکـی مـیپـردازد. در ایـن مقالـه مجموعهای از راهبردها استراتژیهای
به کار گرفته شده در کشورهای مختلف مـورد مطالعـه ارزیـابی قـرار گرفته در قالب یک
گزارش کلی با بیان حجم فعالیت، معایب مزایا به طور خلاصه معرفی شده اند. نتایج این
مقاله جهت تبیین راهبردهای توسعه یادگیری الکترونیکـی در سـازمانها موسـسات مـستقل
از انـدازه حجـم فعالیت آموزشی قابل استفاده است.
واژه های کلیدی : یادگیری الکترونیکی برنامهریزی راهبردی
یـادگیری الکترونیکـی، توسـعه فنـاوری آموزشـی،
برنامه عملیاتی یادگیری الکترونیکی، چارچوب یادگیری الکترونیکی
1 .مقدمه
یادگیری الکترونیکی یکی از مهمترین کاربردهای فناوری اطلاعات
است که بـه منظـور رسـید بـه ارزشـهای افزوده در قالب سیستمهای مختلف مانند CBT
Learning Online Learning Mobile WBT یا کاربردهای
مشابه، در عرصه آموزش ارائه خدمات آموزشی در سالهای اخیر مورد اسـتفاده قـرار گرفتـه
اسـت. امروزه تعداد زیادی از مدارس، دانشگاهها مراکز آموزشی دیگر به بهـره گیـری از
یـادگیری الکترونیکـی روی آورد اند در این زمینه فعالیتهای زیادی در کشورهای توسعه
یافته در حال توسعه در حال انجام است، امـا آنچه که تاکنون مورد توافق بسیاری از صاحب
نظران این زمینه است، درصد بالای شکست پروژه های یادگیری الکترونیکی مانند عدم موفقیت
در جذب مخاطب، رسیدن به نقطه سر به سری ناکارآمـد بـودن سیـستمهـای مورد استفاده در
ایجاد ارزش افزوده آموزشی بوده است.
با این رویکرد آنچه که ضرورت خود را در عرصه یادگیری الکترونیکی
بیش از پیش نمایان نموده اسـت مطالعـه دقیق تر انتخاب یک راهبرد مناسب در استفاده از
یادگیری الکترونیکی در دانشگاه، مدرسه، سازمان یا موسسه مورد نظر است. در این مقاله
ضمن بررسی مجموع ای از پارامترهای ایجاد یک سیستم یادگیری الکترونیکی به معرفی بهترین
راهبردهای انتخاب شده در زمینه یادگیری الکترونیکی میپردازیم.
2 .تعریف مساله
در حال حاضر بسیاری از ساختارهای سازمانی به منظور رفع
نیازها معایب سیستم سـنتی آمـوزش همچنـین بهره مندی از مزایای یادگیری الکترونیکـی
ماننـد "یـادگیری الکترونیکـی، همـه جـا، همـه وقـت " " یـک بـار آمادهسازی
محتوا، برگزاری بی شمار دوره آموزشی" "آموزش بهتر، هزینه کمتر" مزایـایی
ماننـد آن، در قالـب یک پروژه به طراحی ایجاد یک سیستم یادگیری الکترونیکی اقدام مینمایند.
با وجـود انـسجام یکپـارچگ فنی سیستم ها اجرای مرحل ای پروژه، این سیستم ها کارایی
مناسبی نداشته توانایی تامین اهداف کارفرما صاحبان پروژه را ندارند. برای این منظور
نیاز است تا در قالب یک چارچوب نسبت به بررسی اجـرای سیـستم یادگیری الکترونیکی اقدام
نمود. در ادامه به معرفی دو ارچوب مطرح میپردازیم سپس با بیان نکاتی چند به معرفی تعدادی
از بهترین راهبردهای یادگیری الکترونیکی خواهیم پرداخت.
2 3 .چارچوبهای یادگیری الکترونیکی
چارچوبهای یادگیری الکترونیکی مجموع ای از ابعاد، سیستم
ها محیطهایی هستند کـه در آن کلیـات یـک سیستم یادگیری الکترونیکی مستقل از نوع سیستم
اندازه آن مورد بررسی قرار مـیگیرنـد. در ایـن بخـش بـه معرفی دو چارچوب مطرح در زمینه
یادگیری الکترونیکی میپردازیم.
GeLF الکترونیکی یادگیری چارچوب 1?3 1
در این چارچوب، یک سیستم یادگیری الکترونیکی دارای ابعاد
هشت گانـ ای اسـت کـه در آن مجموعـه ابعـاد محیطی یک سیستم یادگیری الکترونیکی به شرح
زیر مورد توجه قرار گرفت اند. ابعاد سازمانی، آموزشی، فناوری، واسط کاربری، ارزشیابی،
مدیریتی، پشتیبانی منابع تربیتی– اخلاقی ابعاد مورد
توجه در این چـارچوب هـستند که به منظور استفاده از این چارچوب باید هر سیستم از این
ابعاد مورد بررسی قرار گیـرد. در شـکل شـمایی از این چارچوب نمایش داده شده است برای
اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوان به مراجعه
نمود.
JISC-ELF الکترونیکی یادگیری چارچوب 2?3
در این چارچوب ابتدا در یک سطح کلان مجموعه مولف هـای
مـرتبط در
سیستم، خدمات قابل ارائه در حوزه فراگیری خدمات عمومی
معمـولی
مورد استفاده در سیستمهای آموزشی متداول الکترونیکـی شناسـایی
مورد بررسی قرار میگیرد. سپس با مشخص شدن ابعاد محدوده
اجرای
پروژه اقدامات لازم جهت تعریف تعیین مشخـصات دقیـق هـر
یـک از
مولفه ها نیازمندیهای لازم سایر ویژگیهای این مولفه ها
با توجـه بـه
شرایط محیطی سایر محدودیتهای مورد توجه انجام خواهـد پـذیرفت.
در ادامه نیز با بهره برداری از یک روش توسعه سیستم، نسبت
به ایجـاد
توسعه سیستم اقدام خواهد شد. شکل شمایی از مولفه هـا خـدمات
آموزشی الکترونیکی مورد توجه در این چارچوب را نشان میدهد.
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه میتـوان
به مراجعه نمود.
هر چند چارچوبهای مناسب فنی تربیتی دیگری نیز در دهه گذشته
در خصوص آموزش فراگیری مشارکتی الکترونیکی تهیه مورد توجه قرار گرفت اند اما آنچه که
از بررسیهای به عمل آمـده مطالعـات سـازمانهای مختلف به دست آمده است حاکی از وجود
درصد بالای شکست در اجرای این طرحها پروژه ها است برای این منظور در بخش بعدی به بررسی
یک برنامه عملیاتی نمونه میپردازیم.
4 .برنامه عملیاتی یادگیری الکترونیکی اتحادیه اروپا
در این برنامه عملیاتی "یادگیری الکترونیکی به عنوان
یک راه کار آموزشی به منظور طراحی روشهای آموزشـی آتی" به عنوان شعار اصلی مهم
مطرح گردیده است. این برنامه عملیاتی آموزش مادام العمر را در زمره اهـداف خود قرا
داده است یادگیری الکترونیکی را در قالب خطوط کلی زیرساخت آموزش، خدمات، محتوا مشارکت
مورد توجه قرار داده است. در این برنامه عملیاتی ادبیات دیجیتالی، استفاده آموزشی از
منابع جدید مبتنی بر فناوری مـدیریت تغییـرات از اصلی ترین ابتدایی ترین مباحثی است
که باید در تربیت مربیان مورد توجه قـرار گیـرد. همچنـین اسـتفاده از محتوا، خدمات
محیطهای فراگیری نوین بر مبنای در نظر گرفتن استانداردهای موجود یادگیری الکترونیکی
از اصلی ترین راهکارهای مورد تاکید میباشد. طراحان این برنامه عملیاتی بر این باورند
که یـادگیری ال کترونیکـی یکی از ارکان اصلی مشارکت در آینده این اتحادیه به عنوان
بـستر اصـلی مـشارکت میـان مـردم کـشورهای مختلف عضو این اتحادیه همچنین در برگیرنده
مجموعه عظیمی از فعالیت های مشارکت جویانه خواهد بـود. برای این منظور تدابیر لازم
جهت فعالسازی سازمانهای مختلف در عرص های اقتصادی، فناوری ارتبـاطی را در این برنامه
گنجاند اند. اصلی ترین اقدامات مورد توجه در این برنامه عملیاتی، تجهیزات زیرساخت فنی،
آموزش، خـدمات محتـوا فرآیندهای مشارکتی است که به طور مشروح مورد بررسی قرار گرفته
است . برای اطلاعات بیشتر در این زمینـه به
مراجعه نمایید.
5 .راهبردهای بهره گیری از یادگیری الکترونیکی
آنچه که در اجرای اکثر پروژ های یادگیری الکترونیکی مورد
توجه قرار نمیگیرد، استفاده از یک روش مناسـب کارآمد در اجرای پروژه است که در آن کلیه
مراحل به طور مناسب مشروح تبیین شده اهمیت هـر یـک از بخشهای سیستم به طور کامل مشخص
شده باشد. عمده ترین دلیل شکست پروژ هـای یـادگیری الکترونیکـی عدم اعتقاد مجریان متولیان
به استفاده از روشهای مطرح در این زمینه تکیه بر دانش فنی موجود در نظـر نگرفتن ابعاد
دیگر یا کوچک انگاشتن حجم فعالیت ها عدم تو جه به اهمیت هر یک از مولفه ها میباشد.
ایـن مشکلات که به طور کلی در اثر عدم انتخاب یک روش ظهور میکنند، بـه عنـوان مهمتـرین
دلایـل شکـست پروژههای یادگیری الکترونیکی مطرح شد اند. به عنوان مثال، به طور خلاصه
مراحل کلیدی یک روش اجـرای
پروژ های یادگیری الکترونیکی عبارتند از :
* تعریف ماموریت ها میزان تمرکز سازمان بر روی آنها
* شناخت فعالیت ها نیازهای سازمان
* بررسی اختصاری فعالیت ها عملیات مشابه در سازمانهای
دیگر تعیین مجموعه معیارهای ارزیابی
* اولویتبندی بهترین فعالیت ها با در نظر گرفتن معیارهای
ارزیابی
* مطالعه تدوین بهترین راهبرد به کارگیری یادگیری الکترونیکی
تدوین برنامه عملیاتی منطبق بر آن
برای کسب اطلاع بیشتر در این زمینه میتوانید به مراجعه نمایید. از سوی دیگر با توجه به نتایج منتشر
شده
از سوی کارشناسان فعال در حوزه یادگیری الکترونیکی، در
حال حاضـر ارآمـدترین راهبردهـای بـه کـارگیری
یادگیری الکترونیکی یکی از موارد زیر میباشد.
* برای مقابله با مشکلات آموزشی در قالب یک سازمان توزیع
شده
* استفاده از یادگیری الکترونیکی فناوریهای مـرتبط بـرای
ایجـاد یـک برنامـه آموزشـی منـسجم بـرای
مشتریان
* برای ایجاد هم افزایی میا مولف های داخلی خارجی درگیر
در یک سازمان با فرآیندهای پیچیده
* برای توسعه سریع قابل اندازه گیری تاثیرات مورد نظر
در یک سازمان گسترده
* برای ارائه خدمات آموزشی قابل قبول ارزان قیمت کارامد
* برای ارائه یادگیری مبتنی بر درخواست در مراکز عملیاتی
کمک رسانی
* برای کاهش زمان بازگشت سرمایه در پروژ های آموزشی مشارکتی
* برای افزایش کارایی
6 .چند مثال از اتخاذ راهبردهای مناسب و نامناسب
معمولا در بسیاری از سیستمها فرآیندها جهت ایجاد یک نگاه
دقیق ملموس از توانایی ها آشنایی بیشتر با راهبردهای مورد استفاده در سیست از نمونه
ها مثالها بهره گیری میکننـد. در ایـن بخـش نیـز بـا توجـه بـه راهبردهای مطرح شده
در بالا جهت آشنایی با شیوه اتخاذ این راهبردها سایر اطلاعات مورد نظر در خـصوص پروژههای
مطرح در حوزه یادگیری الکترونیکی به چند نمونه اشاره میشود.
1 6?1 سیستم یادگیری الکترونیکی
شرکت TAPS
به عنوان یکی از موفق ترین سیستمهای کاربرد یادگیری الکترونیکی
در یک سازمان توزیع شده به معرفی ایـن سیستم به طور مختصر میپردازیم. این شرکت در حوزه
انتقال مایعات سوختی فعالیت دارد در حوزه جغرافیایی گسترد ای در کشورهای آمریکای شمالی
فعالیت دارد. برنام های آموزشی این شرکت در زمینه آموزشهای فنـی متعدد، تنظیمات پیکربندی
تجهیزات، آموزشهای مرتبط با توسعه سیـستم آموزشـهای مـدیریتی مـیباشـد.
سالانه نیز بیش از 10000 کلاس در این زمینه ها در بدنه
شرکت برگزار میشود که با توجه به توزیع جغرافیایی 1500 یلومتری نیروهای این شرکت در
مجاورت یک خط لوله انتقال مایعات سوختی عمـلا امکـان برگـزاری کلاسها به طور مداوم،
منظم فشرده بدون استفاده از سیستم یادگیری الکترونیکی وجود ندارد. این شرکت با اتخاذ
راهبرد "استفاده از یادگیری الکترونیکی برای مقابلـه بـا مـشکلات آموزشـ در قالـب
یـک سازمان توزیع شده" از این روش برای حل معضلات موجود در سیستم آموزش نیروی
انسانی خـود بهـره گیـری نموده است. در این شرکت از سیستم مدیریت یادگیری الکترونیکی
Plateau اسـتفاده مـیشـود. در حـال حاضر این سیستم مورد تایید
بسیاری از مراکز معتبر استاندارد ملی کشور ایالات متحده در حوزه فعالیـت نفـت گاز قرار
گرفته است. لازم به ذکر است در سیستمهای جـانبی مـورد اسـتفاده ایـن سیـستم مـدیریت
یـادگیری الکترونیکی از IPTV جهت انتشار مطالب آموزشی ویـدئویی
بـه صـورت همزمـان اسـتفاده مـیشـود. بـرای اطلاعات بیشتر در این خصوص به مراجعه شود.
6?2 سیستم یادگیری الکترونیکی
MindLeaders
در این سیستم یادگیری الکترونیکی از راهبرد "استفاده
از یادگیری الکترونیکی فناوریهای مـرتبط بـرای ایجـاد یک برنامه آموزشی منسجم برای
مـشتریان" اسـتفاده شـده اسـت [10 .]ایـن شـرکت یکـی از ارائـه کننـدگان راهکارهای
مجتمع یادگیری الکترونیکی است که در حال حاضر بیش از 800 عنوان درسی را در قالب زمینـه
اصلی بر روی شبکه اینترنت ارائه نموده در اختیار کاربران شرکتهای همکار خـود قـرار
داده اسـت . خـدمات آموزشی این شرکت به صورت بست های خدماتی آماده خودخوان در اختیار
کاربران قرار دارد مطالب آموزشی موجود در این دروس برای گستره وسیعی از کاربران در
هر سطح از دانش فنی اطلاعات عمومی قابل استفاده است. سیستم یادگیری الکترونیکی این
شرکت در برگیرنده ابزارهای متعددی است که در صورت نیاز این گستره وسیع از کاربران،
در اختیار آنان قرار خواهد گرفت. این شرکت در حال حاضر به بیش از 1000 سازمان مـشتری
بیش از 1100 سازمان شرکت همکار در اقصی نقاط جهان، خدمات خود را عرضه نموده اسـت. نقطـه
قـوت سیستم ارائه شده توسط این شرکت "ارائه خدمات آموزشی منسجم بـرای گـستره وسـیعی
از کـاربران بـه طـور یکپارچه است" [11 .]
7 .نتیجه گیری
آنچه که در این مقاله به عنوان نتیجه مورد توجه است، افزایش
آگاهی احساس نیـاز بـه اسـتفاده از روشـهای مطرح در به کارگیری یادگیری الکترونیکی
ایجاد یک نگاه جامع در به کـارگیری روشـها، تعیـین راهبردهـا همچنین در نظر گرفتن برنام
های عملیاتی چارچوبها موارد مهم غیر فنی اسـت کـه قطعـا در ایجـاد یـک سیستم یادگیری
الکترونیکی کارآمد میتواند تاثیرگذار باشد. امید است با بیان مثال ها همچنین بهره گیری
از نتایج فعالیتهای دیگر متخصصان فعالان در این زمینه توانسته باشیم به این هدف نایل
آییم.
منابع و مراجع
Bersin|
J.| “E-learning Analytics”. http://www.learningcircuits.org| access
time: Oct 2003.
Khan|
B. H.| “The Global L-learning Framework”. The Technology Source.
May/June issue| 2003.
“E-learning
Framework” | http://www.cetis.ac.uk:8080/frameworks|
access
time: Feb 2004.
“The
E-learning Action Plan Designing Tomorrow’s Education”|
Commission of the European Communities|
2001.
“Learning
on demand”| SRI Consulting Business Intelligence| 2003.
Edmonds|
R.| “Best Practices of E-learning”| http://www.sric-bi.com| access
time: Oct 2004.
http://www.plateau.com|
access time: Oct 2004.
“Enterprise
Training Is Trans-Alaska Pipeline’s Latest Safety Innovation”|
Pipeline & Gas Journal| Dec
2002.
Hollis|
E.| “Case Study: Training on the Last Frontier”| Chief Learning
Officer Magazine| July
2003.
[10]http://www.mindleaders.com|
access time: July 2004.
[11]“The Companys Already
Large Variety of Certification Courses”|
http://www.elrnnetwork.com| access time:
Oct 2004.