بازاریابی تحقیق و توسعه دانشگاه ها

 کامران صادقی ـ ناصر سنگینی ـ احمدرضا زاهدی ـ محمد مهدی نظری

کارشناسان واحد تحقیق و توسعه صنایع چوب و کاغذ مازندران

چکیده :

   نوآوری مهمترین عامل انگیزه در توسعه اقتصادی می باشد. در طی نوآوری تحقیقات نقش عمده ای را در چند مرحله ایفا   می کند. تقریباً بیشتر واحدهای تحقیقاتی متعلق به آموزش عالی است. بنابراین محدوده ای که در آن فعالیتهای R&D در دانشگاه بتواند به فضای تجاری برسد و رقابت خود را توسعه ببخشند ، بسیار مهم است.

برای اجرای موفق و عملکردی رضایت بخش در بازار ، باید فلسفه تجاری مناسبی مطرح گردد و فعالیتها طبق این سر فصلها برای تولید دانائی سازماندهی شود. در مورد R&D در دانشگاه تاکید بر فلسفه بازاریابی و کسب مهارتهای مدیریت بازاریابی ، روش درستی جهت توسعه رقابت در زمینه نوآوریها در دانشگاه و افزایش منافع اقتصادی می باشد. در این مقاله رویکرد کنونی بازاریابی R&D دانشگاه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

 

1- ویژگیهای بازاریابی R&D در دانشگاه :

  در قابل مفاهیم خطی نوآوری که نوآوری را زنجیره فعالیتهای مجزا به تصویر می کشد ، رویکرد نوین ، نوآوری تمام عناصر فرایند را در ارتباط نزدیک با فرصتهای بازار نشان می دهد. تغییرات محیطی نوآوری ما را بر آن می دارد تا شرایط بازار را مورد توجه قرار داده و علاوه بر آن پایه های بازار محوری شرکتها را در دانشگاهها مستقر نموده و توسعه دهیم. این کار به           مشتری محوری ، عملیات سودآور و برقراری مشارکتی دراز مدت منجر می گردد.

 

1-1- مشتری محوری برای تحقیق و توسعه در دانشگاه :

  در مورد تحقیق و توسعه دانشگاه ، مشتری محوری به معنای استقرار بهره گیری تجاری از محصولات دانش در آینده            می باشد. مشتری محوری از هر دو جنبه ورودی و خروجی R&D قابل بررسی است. ورودی های R&Dشامل تعیین مسیر تحقیق و تقاضای مشتریان می باشد ( افزایش در میزان تحقیق و توسعه کاریردی رقابتی می تواند به حل مشکلات شرکتها کمک کند). خروجی های R&D مربوط به طولانی کردن و گسترش زنجیره نوآوری در دانشگاه برای بازاریابی نتایج نوآوری   می باشد.

 

1-1-1- عوامل موثر برای بازار محوری واحدهای تحقیقاتی

در کل ، عامل نوآوری در تحقیق و توسعه دانشگاه ، خواسته ها و دانش محققین است که آنها با تلاش بدست آورده اند. بنابراین ما می توانیم عوامل بازار محوری و روابط شرکتی واحدهای تحقیقاتی را بررسی کرده که تفاوتهای عمده ای را نشان می دهد.

 

ساختار آموزشی : در دانشگاه گروهائی که دروس پایه را آموزش می دهند ضرورتاً از صنایع بدور می باشند ولی در عوض بسیار نظام مند بوده و بر همان اساس حرکت می کنند. در فعالیتهای R&D  در این گروهها ، تحقیقات کاربردی دارای سابقه و قدمت چندانی نمی باشند.

 

رقابت در بازار : انتظار موفقیت از دستاورد دانائی در بازار با ویژگی ها و تغییرات بخشهای مورد استفاده محدود می شود. بعضی بازارهای تحقیقات سنتی دچار سقوط شده اند در حالیکه نواحی پویا و پر بازده جدید نمایانگر یک رقابت جدی برای تحقیات دانشگاهی است. 

 

دانش بازار ، مزایای رقابتی بودن : حتی اگر تقاضا محدود گردد با کمک تحقیقات بازاریابی توسط R&D  می توان موقعیتهای خوبی در بازار پیدا نمود که نتایج تحقیقات بصورت رقابتی ارائه گردد. علاوه بر هزینه های بالای R&D در شرکتهای خارجی ،        بروز بودن و سازگاری با انتظارات خاص مشتریان یکی از مزایای رقابتی در این شرکتها می باشد. یافتن نیازها و تقاضاهای بازار موجب بکارگیری ظرفیتهای جدید R&D  و تنوع سازی فعالیتهای نوآوری می شود.

 

نظر محققین برای سازگاری : القاء رقابت کردن در بازار تنها در صورتی موثر است که محققین سازگاری و خواهان و قابل تغییر باشند و مسیر تحقیقات خود را بر اساس مشکلات موجود در شرکتها تعیین کنند.

 

جو سازمانی در دپارتمانها به چالشهای صنعتی حساس است. در مورد R&D دانشگاه ، نگرش مبتنی بر تمرین و تکرار بطور عمده ای به تلفیق کارشناسان صنعتی با ساختارها کمک می کند زیرا این فرایند از ترکیب نگرشهای صنعتی و دانشگاهی حمایت می کند.

 

2-1-1- پذیرش شرایط بازار برای استفاده از نتایج R&D دانشگاه :

نتایج تحقیق و توسعه دانشگاه به دو صورت زیر بکار گرفته می شوند :

1- روش غیرانتفاعی : بکار گیری غیرانتفاعی از نتایج R&D به معنای رابطه مستقیم با بازار نیست بلکه دارای مزایای خیلی مهمتر از دیدگاه توسعه بازار محوری R&D است که شامل موارد زیر می باشد :

-        ارائه نتایج علمی در انتشارات و کنفرانسها یک فاکتور مهم در توسعه بازاریابیR&D  است.

-        آموزش دانشجویان دوره لیسانس دانشگاهها و دوره هایPhD که تلاشی در راستای تقاضای کارهای صنعتی است ، یک نقش استرتژیکی در ایجاد همکاری بین دانشگاه و شرکتها ایفا می کند.

 

2- فروش نتایج R&D دانشگاه در بازار : این واقعیتی است که فرآیند نوآوریR&D دانشگاه در مرحله توسعه تجربی بطور مستمر  وارد بازار نمی شود تا در آنجا عملاً بکارگیری گردد. محققین اطلاعاتی درباره کاربردهای تجربی نتایج R&D  بدست نیاورده و از آن بی بهره می باشند. دانشگاهها بعلت دارا نبودن تجربه لازم در امر اشتغال زائی ( بازار سازی ) و عقد قرداد و معامله ، می توانند تمایل خود را برای وارد شدن در بازار بعنوان یک شریک اعلام کنند. قبل از هر چیز یادگیری تکنیکهای اعلام شده باید مد نظر قرار گیرد.

 

2-1- جهت گیری بلند مدت و رابطه بازاریابی با R&D دانشگاه :

روابط بین دانشگاهها و شرکتها در نتیجه تغییرات سیستم سازمانی و اثرات آنها بر بخش تجارت و تغییر دستاوردهای محققین ، بطور قابل ملاحظه ای کاهش یافته است. در راستای تقویت مشتری مداری ، نوسازی ارتباطات و همکاری دانشگاه ها با شرکتها در دو مسیر زیر ضروری می باشد:

- گسترش دامنه ارتباطات که منجر به بخشها و بازار گردانندگان جدیدی می گردد.

- تغییر در نحوه همکاری و تبدیل روابط سازمانی شرکت به همکاری و مشارکت استراتژیکی

 

ـ گسترش دامنه ارتباطات : این گسترش نه تنها به معنای فرصت شغلی که منجر به بازار گردانندگان جدید میگردد می باشد بلکه به معنای آماده سازی سازمانها به گرایش صنعتی سازی تحقیقات و حرکت به سمت بخش خدمات دهی نیز می باشد. بازاری که هنوز مورد تحقیق قرار نگرفته برای نوآوری دانشگاه قابل توجه است.

 

ـ برقراری مشارکت استراتژیکی : مشارکت R&D دانشگاه در بازاریابی به معنای همکاری دو جانبه ای است که واحدهای تحقیقات دانائی نوآورانه تولید کرده و شرکتها این دانائی جدید را کاربردی می سازند. در اینصورت روابط بین دانشگاه و شرکت نه تنها با سازگاری نتایج ( دسترسی و بازاریابی دستاورد دانائی ) بلکه با سازگاری فرایند و نتایج می توان ترسیم و تصور نمود. اینها عواملی هستند که ایجاد همکاری استراتژیکی بلند مدت را امکان پذیر می سازند.

 

نتایج همکاری متقابل بین دانشگاهها و شرکتها را می توان بصورت زیر بیان کرد :

-        استفاده از نظرات و ایده های آنها : محققین ایده های خود را به که منجر به تولید دستاوردهای جدید می گردد به شرکتها داده و شرکتها این نتایج R&D را بکار می برند که نیروی محرکه اصلی توسعه دانائی است.

-        تجربه دانشمندان در همکاری با صنایع ، مسائل آینده صنایع را رفع نموده و در راستای آن ایده های تحقیقاتی پایه ای جدید رشد می یابد.

-        یکپارچه سازی آموزش و تحقیقات نشانه ای برای ایجاد مشارکت بلند مدت می باشد. مثلاً آموزش فارغ التحصیلان دانشگاهی مطابق با تقاضای کار صنایع که این کار تمایل شرکتها برای برقراری مشارکت استراتژیکی را تقویت میکند و آمادگی و تمایل آنها برای همکاری با R&D را افزایش می دهد. 

-        در مورد تحقیقات مشارکتی ، دستاوردهای متقابل را می توان در چندین بخش گسترش داد. بنابراین همکاری های استراتژیک می تواند در راستای مشارکت سازندگان ، استفاده کنندگان و محققین شکل گرفته و تکامل یابد.

-        با توسعه همکاری در زمینه های جدید ، روابط همکاری سازمانی پیچیده تر گردیده و بصورت مشارکت استراتژیکی       در می آید.

 

1-2-1- همکاری با شرکتهای داخلی :

در راستای مسیرهای استراتژیکی توسعه روابط و مشارکت با شرکتها و سازمانهای داخلی بخصوص شرکتهای کوچک و متوسط ، چند فاکتور از پیشرفت همکاری جلوگیری می کنندکه بشرح زیر می باشند :

-        تفاوت در ساختار عرضه و تقاضا محصول دانائی :  امروزه شرکتها متقاضی آن دسته از طرحهای تحقیقاتی هستند که سریعاً به نتیجه رسیده و نتایج آنها راه حل فوری برای مسائل موجود شرکت را در اختیار آنها قرار دهد. شرکتها تمایلی به تجزیه و تحلیل خیلی دقیق تحقیقات پایه ای ندارند. یکی از مغایرتها ، حاکم بودن جنبه عرضه دستاورد دانائی بر تحقیقات پایه ای بلند مدت و ارتباط مستقیم زمینه های تحقیقاتی با تمایلات شرکت می باشد.

-        توسعه ناکافی زیربنای R&D گروهی: غالباً به عنوان موانع جدی برای گسترش نوآوریها در مقیاس بزرگ می باشد.

-        نیاز به فرهنگ صنعتی مناسب برای ایجاد روابط استراتژیک : شرایط داخلی لازم برای بکار گیری R&D دانشگاه در زمینه بازاریابی رویکرد مشترکی است که جدا از توقعات فروش در زمان کوتاه ، آماده دریافت نتایج و جهت دادن به سمت ساختار مشارکت استراتژیکی است.

 

2-2-1- بازاریابی R&D در شرکتهای خارجی :

دیدگاه های برقراری روابط استراتژیک با شرکتهای خارجی محدود به سیاست R&D  آنها می باشد. ثبات همکاری بلند مدت سودمند و متقابل در صورتی امکان پذیر است که هدف استراتژی شرکت خارجی در ایجاد سازمانهای پژوهشی و مراکز R&D  باشد. سازگاری مسیرهای تحقیقات دانشگاه به سمت بخشهای استراتژیکی قال ملاحظع در شرکتهای چند ملیتی خیلی مهم        می باشد. همکاری استراتژیکی واحدهای تحقیقات دانشگاهی و شرکتهای خارجی می تواند در مورد کاربردهای صنعتیR&D       یا کاربردهای غیرانتفاعی R&D  باشد.

 

3-2-1- برقراری همکاری با دانشگاهها و سایر مراکز تحقیقاتی :

در شبکه های همکاری آموزش عالیه ، فاکتورهای دانائی و همکاری پرسنل که مکمل یکدیگر می باشند نقش عمده ای را ایفا می کند. با این وجود هنوز انگیزه مشترک پرسنل تحقیقات درخواست بورس یا پول می باشد. اگر دانشگاهها خواهان افزایش رقابت پذیری و شرکت در زمینه پروژه های تحقیقاتی مشترک در سایر بخشها هستند باید تعیین مسیرهای تحقیقاتی با بررسی دقیق فرصتها همراه باشد.

4-2-1- فاکتورهایی که به ایجاد روابط و همکاری کمک می کنند :

در چند سال گذشته تمایل شرکتها به سمت R&D بطور قابل توجهی افزایش یافته است. پذیرش مطلوبتر دستاورد دانائی R&D دانشگاه در بازار تحت تاثیر فاکتورهای زیر قرار دارد :

-        در شرکتهای خارجی با سرمایه کافی ، استراتژی روشنتر و قطعیتر می باشد : جاه طلبی و تلاش زیاد شرکتها برای ساخت شبکه ای از واحدهای تحقیقاتی  ، فرصتهای بازار R&D دانشگاه را افزایش می دهد.

-        بواسطه تغییرات سریع در تکنولوژی و کوتاه شدن چرخه عمر محصول ، مدیریت ریسک توسعه محصول و توسعه حمایتی در زمینه های علمی مهمترین می باشد.

-        بدلیل افزایش رقابت و لزوم براورده سازی تقاضاهای بازارهای خارجی ، پذیرش نتایج R&D توسط شرکتها افزایش یافته است. علیرغم تلاشهای دولت برای حمایت از صنایع کوچک و متوسط ، توسعه کارهای گروهی در سازمان ضروری است.

 

3-1- یکپارچه سازی و هماهنگی سازمانی :

عرضه نتایج R&D جهت بازاریابی به دو صورت زیر انجام می گیرد :

1- مدیریت بازار خودی R&D در سطح دانشگاه

2- ارائه کالا در بازار که در اینصورت حمایت کننده محیط سازنده می باشد.

 

1-3-1-             نقش مدیریت دانشگاه در اهداف بازاریابی :

در سطح دانشگاه ، میزان کارائی مدیریت R&D باید در حدی باشد که بتواند با جایگزینی ارتباطات فردی و تک موردی با ساختار ارتباطات سیستماتیک R&D ترویج کرده و باعث ارتقاء آن گردد.

چند ین طرز فکر در این مورد :

-        موضوع مهم مدیریت کارامد و لایق سازماندهی و استمرار جریان اطلاعات R&D  بین مدیریت دانشگاه ، محققین و شرکتها می باشد. برای دست یابی به این مهم ، برای مدیریت دانائی و توسعه نظریات مرسوم دانائی به یک مسیر همه جانبه نیاز می باشد. توزیع موثر اطلاعات برای روابط داخلی سیستم R&D و برای عرضه نتایج R&D به شرکتها به یک اندازه مهم می باشد.

-        در سطح مدیریت دانشگاه ، شرکتها با سرمایه کافی باید به حمایت از دانشگاه ترغیب شوند که نشانه ای از ارزش نهادن آنها بر R&D دانشگاه و تعیین کننده ارتباط بخشهای مهم با کارهای R&D  است.

-        دانشگاه باید بعنوان یک شریک با گرایش بلند مدت وارد بازار گردد (جهت دست یافتن به شریکانی آگاه از این واقعیت که محصول دانائی دوطرفه می باشد)

 

2-3-1- ارتباط بین گروه های آموزش و مراکز تحقیقاتی :

همکاری بین گروه های آموزش و مراکز تحقیقاتی ، R&D دانشگاه را در چند مرحله تحت تاثیر قرار می دهد:

-        دانشگاهها مرکز تجمع کارشناسان تحصیل کرده زیادی در رشته های مختلف می باشد که این در رقابت بازار برای نتایج R&D یک مزیت حساب می شود.

-        افزایش ویژگی ارتباط رشته های مختلف با هم در امر تحقیقات ، برای همکاری رشته ها و علوم مختلف ضروری است. بنابراین باید بر اهمیت روابط میان سازمانها تکیه کرد.

-        واحدهای تحقیقات دانشگاه باید دیدگاه معاملات دانشگاهی را در عقد معاملات رقابتیR&D تقویت کنند.

همچنین گروه های آموزش مختلف رقیبانی هستند که برای بدست آوردن موقعیتهای خوب در بازار تلاش می کنند. نواوری رقابتی در بازار عمدتاً تحت تاثیر تمایلات و کوششهای سخت ( بلند همتی ) افراد می باشد.

3-3-1- نقش گروه های آموزش :

جایگیری R&D در فرایند بازاریابی نیازمند تغییر دیدگاه انتظار و مشاهده به سمت دیدگاه پویشگرانه می باشد که این موجب جلب تمایلات به سمت ارتباط و همکاری با بخش تجاری می گردد. انتشارات ، اگهی ها ، تبلیغات ، گردهمائی های شغلی و غیره برای توسعه و تقویت بازار ضرور ی می باشد. یکی از نیازهای تقویت شرایط بازار استفاده موثر از دانش گروه های آموزشی می باشد.

 

2- بازاریابی مشترک در R&D دانشگاه :

بازاریابی مشترک به معنای یکسری ابزار بازاریابی است که عبارتند از تمامی فاکتورهائی که می تواند تقاضای مشتری را برآورده سازد.

 

دستاورد دانائی: دامنه محصول دانائی شامل تحقیقات پایه و کاربردی ، توسعه های تجربی ( آزمایشی ) ، بعلاوه محصولات خدماتی مثل مشاوره ، همکاری ، اندازه گیری ، آزمایش و کنترل کیفیت است.

در خصوص تحقیقات پایه ای ، مشتری محوری به این صورت تعبیر می گردد که شرکتها باید تا حد امکان اطلاعات کافی در خصوص تحقیقات پایه ای را از  دانشگاه گرفنه و مسیرهای اصلی تحقیقات باید با بخشهای استراتژیکی مهم شرکت همساز باشد.

در خصوص تحقیقات کاربردی ، مشتری محوری به معنای حاکم بودن نقش انگیزه های صنعتی در آغاز تحقیقات و حساسیت برای حل مسائل بوجود آمده توسط کاربران در طی فرایند نوآوری می باشد.

توسعه آزمایشی نشان می دهد که بخشی از محصول دانش ارائه شده توسط دانشگاه رابطه تنگاتنگی با بازار دارد. در تحقیقات پایه ای و کاربردی محققان تا حدودی آزادی عمل دارند ولی در راستای توسعه تجربی محققان باید با طرح کلی توقعات شرکتهای صنعتی سازگار باشند. این فرایند سازگاری نیازمند نگرشهای متفاوت محققین می باشد.

 

قیمت : وقتی دستاوردهای R&D در بازار فروخته می شوند ، مهمترین تاکید برقراری توازن بین قیمت و کیفیت و بهبود اهداف می باشد و یعلت اینکه ، شرکتها در خصوص تقاضا برای نواوری به قیمت خیلی حساس می باشند این کار مشکل می باشد. متعادل سازی قیمتها در پایداری روابط با شرکای خارجی نقش غالب و بارزی ایفا می کند.

 

مکان فروش: در مورد R&D دانشگاه ، فرایند فروش به دو بخش 1- خرید دستاوردهایR&D توسط کاربران2- معرفی محصولات ساخته شده در راستای دستاوردهای تحقیقات به بازار. تقسیم می گردد. این کاملاً عادی است که نواوری به فاز دوم فروش منتهی نشود. در طی فروش دستاوردهایR&D دانشگاه ، محققین خودشان فروشنده می باشند که باید تمام مراحل فرایند فروش را مدیریت کنند. این کار دور از نگرش محققینی است که از نظریه سنتی مشق نویسی از علم پیروی می کنند ، بعلاوه اغلب محققین تمایلاتشان را تقویت نمی کنند. بنابراین یکی از کارهای مهم مدیریت دانشگاه برای کمک به محققین ، روی آوردن به معاملات و عقد قراردادهای خرید و فروش می باشد.

 

تعداد افراد : ظرفیت کم محققین یکی از موانع اصلی در فعالیتهای موثرترR&D دانشگاه است. با افزایش تعداد اعضای هئیت علمی و افزایش دوره های آموزشی خیلی زیاد ، می توان از معلمان محقق بیش از حد استفاده نمود.

مدارک و شواهد فیزیکی : مهمترین مساله در بازاریابی مرتبط با خرید امتیازات می باشد. نداشتن ابزار و تجهیزات لازم و آزمایشگاههای کهنه و بلااستفاده از عوامل مهم زنجیره نواوری هستند که با خارج شدن دانشگاه  از بازار ارتباطی تنگاتنگ دارد. برای مدیریت دانشگاه حذف ناهنجاریهای برخاسته از مقررات یک وظیفه مبرم می باشد.

 

تبلیغات : در بازاریابی دانشگاه ، اطلاع رسانی بمعنای استفاده از اطلاعات در جهت بخشهای تجاری در سطح دانشگاه و عملیات خاص بازاریابی است. بعبارت دیگر جریان اطلاعات در داخل دانشگاه باید به پایداری و ثبات روابط با بازار کمک کند. اطلاع رسانی خارجی دانشگاه باید بر اساس ایجاد و تقویت تفکر تحقیقات به جای تفکر ظهور خودجوش باشد.

 

نتیجه گیری :

با توجه به نقش عمده تحقیقات در طی فرایند نوآوری و همچنین متعلق بودن اکثر واحدهای تحقیقاتی به آموزش عالی ، برای اجرای موفق نتایج R&D دانشگاه در بازار باید فلسفه تجاری مناسبی مطرح گردیده و فعالیتها طبق این سرفصلها برای تولید دانائی سازماندهی گردد. تحقیقات دانشگاه برای حرکت به سوی مشتری مداری باید عوامل موثر بر بازار و پذیرش شرایط بازار برای استفاده از نتایج R&D دانشگاه را مورد بررسی قرار دهد. برای تقویت مشتری مداری ، دانشگاهها باید با گسترش دامنه ارتباطات با شرکتهای داخلی ، خارجی و سایر دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و همچنین برقراری همکاری استراتژیکی بین دانشگاه و شرکتها ، ارتباطات و همکاریهای خود را نوسازی کنند.

یکی از عوامل موثر در بازاریابی تحقیقات دانشگاه نقش مدیریت دانشگاه می باشد. در سطح دانشگاه ، میزان کارائی مدیریت R&D باید در حدی باشد که بتواند با جایگزینی ارتباطات فردی و تک موردی با ساختار ارتباطات سیستماتیک R&D ترویج کرده و باعث ارتقاء آن گردد. مدیریت دانشگاه باید شرکتها با سرمایه کافی را به حمایت از دانشگاه ترغیب و همچنین بعنوان یک شریک با گرایش بلند مدت وارد بازار گردد. نداشتن ابزار و تجهیزات لازم و آزمایشگاههای کهنه و بلااستفاده از عوامل مهم زنجیره نواوری هستند که با خارج شدن دانشگاه  از بازار ارتباطی تنگاتنگ دارد. برای مدیریت دانشگاه حذف  این ناهنجاریهای یک وظیفه مبرم می باشد.

در بازاریابی دانشگاه ، اطلاع رسانی بمعنای استفاده از اطلاعات در جهت بخشهای تجاری در سطح دانشگاه و عملیات خاص بازاریابی است. بعبارت دیگر جریان اطلاعات در داخل دانشگاه باید به پایداری و ثبات روابط با بازار کمک کند.

 سرانجام موقع فروش دستاورد R&D در بازار ، مهمترین نکته ، برقراری توازن بین قیمت و کیفیت و بهبود اهداف می باشد. متعادل سازی قیمتها در پایداری روابط با شرکای خارجی نقش بارزی را ایفا می کند.

 

 

 

منابع و ماخذ :

 

1. Inzelt | A. (ed.)| Bevezetes az innovaciomenedzmentbe (Introductory Innovation Management). Muszaki Konyvkiado| Budapest | 1998

   

2. Lagos | T.| Muegyetem 2010 – Egy strategia alternativai (Technical University 2010 – Alternatives      of a strategy). In: Magyar Felsooktatas| 1999/8

 

3. MF muhely az Oktataskutatao Intezetben – III . kutatas a felsooktatasban (Workshop in the                 Education Research Institue– III.Research in High Education). In: Magyar Felsooktatas| 1998/5-6

      

4.Varszegi | GY.| A kutatas-fejlesztes globalizacioja (Globalisation of Research and Dvelopment). In : Ipari Szemle gazdasagi rovatokkal| 1998/6