فرآیند و الزامات افشای اطلاعات در بازار سرمایه

 

1- مقـدمه

بازار سرمایه به عنوان محل گردآوری وجوه خرد و هدایت آنها به سوی سرمایه‌گذاری و نیز ابزاری برای دادوستد اوراق بهادار با ظرافت‌ها و حساسیت‌های بسیاری همراه است که عملکرد آن را به نحو قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر قرار می‌دهند. این بازار که می‌تواند به نوعی نماد اقتصاد مدرن تلقی گردد، آنگاه کارآمد و بهینه نامیده می‌شود که از نقدشوندگی و نقدینگی بسیاری برخوردار باشد و وجوه سرمایه در این بازار به گونه‌ای سیال امکان جابجایی یابند. همین امر به نوبة خود بر حساسیت این نهاد اقتصادی می‌افزاید و ریسک فعالیت آن را به ویژه در نبود شفافیت و اطلاع‌رسانی بهینه که با رواج شایعات و اطلاعات نادرست و جهت‌دار همراه خواهد بود، افزایش می‌دهد. بدین ترتیب شفافیت اطلاعاتی و دسترسی فعالان بازار سرمایه به اخبار و اطلاعات صحیح و به‌هنگام به عنوان یکی از مهمترین الزامات بازار سرمایه‌ای کارآمد رخ می‌نماید و طراحی مکانیزم‌های بهینه و نظارت مؤثر مسئولان و دست‌اندرکاران بازار سرمایه را طلب می‌کند. این مقاله می‌کوشد با معرفی الزامات افشای اطلاعات در بازار مورد بحث و ارائة ضمانت‌های اجرایی آن نگاهی بر تجربة کشورهای تایلند، مالزی و کانادا در امر اطلاع‌رسانی بیاندازد و شرایط پیش‌بینی شده برای موضوع مورد بحث در قانون جدید بازار سرمایه در ایران را نیز به اجمال بیان کند و گامی در راه کارآمدتر ساختن بازار سرمایه در ایران عزیز بردارد.

2- الزامات افشای اطلاعات در بازار سرمایه

مبنای تصمیم‌گیری مشارکت‌کنندگان در بازارهای اوراق بهادار، اطلاعاتی است که توسط بورس‌ها، ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس و واسطه‌های فعال در این بازارها منتشر می‌شود. بهره‌گیری از این اطلاعات و به عبارتی تصمیم‌گیری صحیح در بازار اوراق بهادار زمانی امکان‌پذیر است که اطلاعات مزبور به موقع، مربوط، با اهمیت و نیز کامل و قابل فهم باشد. چنانچه اطلاعات افشاشده از ویژگی‌های فوق یا بعضی از آنها برخوردار نباشند، بدون تردید سازوکار کشف قیمت در بازار به درستی عمل نخواهد کرد و قیمت‌گذاری اوراق به شیوه‌ای مطلوب انجام نخواهد شد. در نتیجه، واقعی بودن قیمت‌ها و پیش‌بینی منطقی روند آتی آن و به طور کلی شفافیت و عادلانه‌بودن بازار مورد سؤال خواهد بود. از این رو، نهادهای ناظر بر بازارهای اوراق بهادار به منظور شفاف‌نمودن بازار، فراهم‌آوردن امکان دسترسی یکسان فعالان بازار به اطلاعات و به طور کلی ایجاد بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار، قوانین، مقررات، آیین‌نامه و دستورالعمل‌های متعددی تدوین کرده‌اند. در این قوانین و مقررات هر یک از نهادهای بازار یعنی بورس، ناشران اوراق پذیرفته شده و واسطه‌های بازار به افشای اطلاعات معینی دربارة امور و فعالیت‌های خود مکلف شده‌اند.

براساس این قوانین و مقررات بورس‌ها باید اطلاعات مربوط به قیمت اوراق بهادار، حجم دادوستد و شاخص‌ها را همزمان با انجام دادوستد یا پس از آن و در پایان نشست معاملاتی منتشر کنند. همچنین در پایان هر نشست معاملاتی اطلاعات مربوط به نمادهای متوقف به تفکیک نام شرکت، دلیل توقف نماد، تاریخ توقف، آخرین قیمت معامله شده و تاریخ معاملة قبلی باید توسط بورس منتشر شود. اطلاع‌رسانی در مورد دلیل توقف نمادها یک روز قبل از توقف نماد از سوی بورس‌ها الزامی است. اطلاعات جامع شرکت‌ها شامل اطلاعات کلی در مورد شرکت، آرشیو اطلاعیه‌های شرکت، آخرین وضعیت معاملات و تقاضای خرید و فروش سهام شرکت، آخرین ترکیب سهامداران شرکت، بایگانی آمار معاملات و نیز اطلاع‌رسانی در رابطه با پذیرش شرکت‌ها در بورس، مجموعه مقررات، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در مورد شرکت‌ها و نهادهای فعال در بازار باید به صورت دایمی در آرشیو بورس‌ها موجود و قابل دسترسی برای عموم باشد.

از سوی دیگر، ناشران اوراق بهادار باید اطلاعات مربوط و با اهمیت دربارة امور و فعالیت‌های خود را به موقع افشا کنند تا سرمایه‌گذاران، بازارسازان، ناظران بازار، تحلیل‌گران اوراق بهادار، کارگزاران و بورس‌ها به راحتی بتوانند از آن برای اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه‌گذاری بر روی اوراق بهادار، تعیین قیمت‌های پیشنهادی برای خرید یا عرضة اوراق، رسیدگی به تخلفات احتمالی، تصمیم‌گیری در مورد وضع مقررات جدید، تصمیم به انجام دادوستدهای عمده و... استفاده کنند.

در مرحلة ثبت و عرضة عمومی ناشران اوراق بهادار مکلفند اطلاعات مالی و سایر اطلاعات مهم در مورد اوراق بهادار قابل عرضه به عموم سرمایه‌گذاران را در قالب بیانیة ثبت به مقام ناظر ارائه دهند. مقام ناظر، این بیانیه را به منظور اطمینان از رعایت الزامات افشا بررسی می‌کند. بخشی از این بیانیه، شامل اطلاعاتی است که در امیدنامه ارائه می‌شود. توصیف کوتاهی از شرکت، فعالیت آن، نحوة عرضة اوراق بهادار، ریسک‌های متناوب با سرمایه‌گذاری در شرکت، نحوةاستفاده از عایدات شرکت، گزیدة اطلاعات مالی، بحث‌های مدیریتی و تحلیل شرایط مالی و نتایج عملکرد شرکت، فهرست سهامداران اصلی شرکت و شرایط مندرج در قرارداد پذیره‌نویسی بخش‌های اصلی امیدنامه را تشکل می‌دهند که این اطلاعات پس از بایگانی نزد مقام ناظر بین سرمایه‌گذاران بالقوه توزیع خواهد شد.

پس از فرآیند عرضة اولیه و پذیرش در بورس، اطلاعاتی که ناشران اوراق بهادار باید افشا کنند به صورت زیر است:

الف – گزارش‌های ادواری اطلاعات مالی: این گزارش‌ها به طور معمول، از نظر نوع اطلاعات مالی، نحوة حسابرسی آنها، نوع استانداردهای حسابداری به کار گرفته شده در ارائة گزارش‌ها و تواتر ارائة گزارش‌ها (به طور معمول فصلی یا شش‌ماهه) کنترل می‌شوند.

ب – افشای اطلاعات مهم: دومین دسته از اطلاعاتی که باید توسط ناشران عرضه شود، افشای اطلاعات مربوط به تغییرات عمده در حوادث مؤثر بر قیمت است و معمولاً بورس‌های اوراق بهادار بر نحوة این نوع افشای اطلاعات نظارت دارند. به عنوان مثال، بورس اوراق بهادار تورنتو نخستین قانونگذاری در کاناداست که چنین شروطی برای افشای اطلاعات در بازار دست دوم در نظر گرفته است. این شروط در سایر بورس‌های کانادا و کمیتة بورس‌های منطقه‌ای پذیرفته شده است. اگر چه تعریف "تغییر عمده" ممکن است بر حسب مورد از بازاری به بازار دیگر متفاوت باشد، به طور خلاصه تغییرات عمده به معنی هر نوع اطلاعاتی در مورد تصمیم مدیران شرکت یا وقوع یک حادثه است که بر قیمت بازاری اوراق بهادار تأثیر قابل ملاحظه‌ای می‌گذارد.

ج – سایر موارد: براساس تجربة سایر بورس‌ها، شروط افشای اطلاعات به هنگام پذیرش در بورس، توضیح یا تأیید شایعات یا گزارش‌ها، واکنش در برابر معاملات غیرمتعارف و تعهد شرکت پذیرفته شده مبنی بر ارائة اطلاعیه در مورد تعداد گزارش‌های میان دوره‌ای، زمان انتشار بولتن صورت‌های مالی، صورت‌های مالی و گزارش‌های میان دوره‌ای، دادوستد در یک بورس دیگر، سرمایة سهمی ثبت شده و تعداد سهام، اطلاعات مربوط به محاسبه شاخص و... می‌توانند در این گروه جای گیرند.

برخی از بورس‌ها به منظور ایجاد بازاری فعال، مطلوب و منظم از طریق ارائة اطلاعات دقیق، کافی و به هنگام توسط شرکت‌های پذیرفته شده، اصولی را در مورد افشای اطلاعات به صورت زیر اعلام می‌کنند:

·        افشای فوری اطلاعات مهم به عموم

·        افشای کامل اطلاعات

·        توضیح یا تأیید شایعات و گزارش‌ها

·        پاسخ به فعالیت نامعمول بازار

·        جلوگیری از انجام معاملات براساس اطلاعات نهانی

·        منع افشای اطلاعات غیرضروری به منظور تبلیغ

واسطه‌های مالی بازار اعم از کارگزاران و معامله‌گران نیز ملزم به ارائة گزارش‌های ادواری و بعضاً موردی به مقام ناظر بازار هستند. گزارش صورت‌های مالی سالانة حسابرسی شده و ارائة صورتحساب عملیات بورسی مورد تأیید حسابرسان معتمد از جمله اطلاعاتی است که توسط واسطه‌های مالی به مقام ناظر با هدف نظارت بر فعالیت آنها تسلیم می‌شود. اطلاعات مربوط به نگهداری حساب مشتریان به صورت جداگانه که مؤید عدم استفادة سوء از منابع مالی در اختیار کارگزاران خواهد بود و همچنین اطلاعات مربوط به کفایت سرمایه[1] واسطه‌های مالی از دیگر مواردی هستند که مورد توجه مقام ناظر قرار می‌گیرند.

 

3- ضمانت اجرا

شاید بتوان مؤثرترین ضمانت اجرای عملکرد مناسب سازوکار اطلاع‌رسانی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را ساختار مالکیت آنان دانست. به طور کلی ساختار مالکیت تأثیر بسیاری بر تمامی ابعاد مدیریتی شرکت‌ها و از جمله شیوة اطلاع‌رسانی آنها دارد. زمانی که بخش بزرگی از سهام شرکت در اختیار چند مالک عمده قرار داشته باشد به گونه‌ای که مالکان مزبور توان عزل و نصب مدیریت عامل را در اختیار گیرند، مدیر شرکت تنها خود را ملزم به اطلاع‌رسانی به چنین مالکانی خواهد دانست و مالکان خرد و سرمایه‌گذاران جزء را از این مهم بی‌نصیب یا کم‌نصیب خواهد گذاشت. در شرایطی که مالکان خرد بخش اصلی سهام شرکت را در اختیار خود داشته باشند و به عبارت دیگر سهام شناور آزاد شرکت بالا باشد، شرایط به گونة درخور ملاحظه‌ای دگرگون خواهد شد.

اجرای مقررات نظارتی و انضباطی توسط نهادهای ناظری همچون سازمان و بورس در درجة بعدی اهمیت قرار می‌گیرند. نظارت مستمر ناظران بازار بر چگونگی فعالیت شرکت و توجه به شایعات و عکسل‌العمل‌های بازار، نقش مؤثری در تعیین زمان و چگونگی پاسخگویی مدیران شرکت و ارائة اطلاعات آنان به بازار دارد. ارائة اطلاعات به صورت ادواری همچون عملکرد شش‌ماهه و سالانة شرکت و پیش‌بینی‌های مالی نیز به نوبة خود از اهمیت درخوری برخوردارند که تأیید دست‌اندرکاران بازار سرمایه را می‌طلبند. در صورت عدم ارائه به موقع و مناسب چنین اطلاعاتی دست‌اندرکاران بازار سرمایه انجام اموری همچون آگاه‌سازی بازار از عدم انجام تعهدات مدیران، توقف نماد معاملاتی و اعمال مقررات تنبیهی برای مدیران را پیش‌روی خود دارند.

واسطه‌های مالی همچون کارگزاران، سبدگردانان و بازارگردانان ملزم به ارائة اطلاعات مورد درخواست تشکل‌های خودانتظامی همچون کانون‌ها و بورس‌ها هستند. این اطلاعات که می‌تواند مواردی همچون وضعیت سرمایه، تعامل با مشتریان و گردش مالی را دربرداشته باشد از طرق گوناگونی همچون دریافت اطلاعیه یا حتی بازرسی در اختیار نهادهای خودانتظام قرار خواهد گرفت و در صورت امتناع واسطه‌های مزبور از ارسال یا در اختیار قراردادن اطلاعات مزبور در زمان مقتضی و به شیوة مناسب، اقدامات تنبیهی از اخطار تا تعلیق مجوز فعالیت در انتظار آنان خواهد بود.

 

4- تجربة سایر کشورها

در این بخش سیاست‌های افشای اطلاعات در حوزة بازار سرمایه در سه کشور تایلند، مالزی و کانادا به اجمال بررسی خواهد شد. بررسی روند اطلاع‌رسانی در تایلند به عنوان کشوری در حال توسعه، مالزی با توجه به قرابت‌های فرهنگی و مذهبی و کانادا به عنوان کشوری توسعه‌یافته و موفق در زمینة بازار سرمایه، می‌تواند دست‌آورد مناسبی برای بازار اوراق بهادار ایران داشته باشد. این بخش مروری بر قوانین و مقررات تایلند و کانادا خواهد داشت و به توضیح عملکرد شرکت اطلاع‌رسانی بورس مالزی خواهد پرداخت.

 

الف – تایلنـد

دست‌اندرکاران بازار اوراق بهادار تایلند مدت بسیاری است که سیاست‌های افشای اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده را با هدف دست‌یابی به بازاری فعال و شفاف، تدوین کرده و اجرا می‌کنند. قوانین و مقررات مرتبط با افشای اطلاعات مزبور پنج اصل زیر را به صورت ویژه مورد توجه قرار داده‌اند:

الف – 1  افشای فوری و عمومی اطلاعات مهم

هرگاه اطلاعاتی در ارتباط با امور داخلی شرکت همچون انعقاد قرارداد تجاری مهم، ادغام یا خرید شرکت دیگر، معاملات عمده، تغییر در بازار مواد اولیه یا پیشامدها و تغییرات در شرایط بازار وجود داشته باشد که تأثیر قابل توجهی بر قیمت اوراق شرکت بگذارد، شرکت ملزم است تا این اطلاعات را در اسرع وقت در اختیار عموم قرار دهد. هر چند اگر افشای فوری اطلاعات لطمه‌ای بر اهداف شرکت وارد کند، با تغییر مداوم شرایط لحظة بعد زمان مناسب‌تری برای افشا باشد یا این افشا مزیت درخور ملاحظه‌ای برای رقیب شرکت فراهم آورد، شرکت از انجام آن معاف است.

الف – 2  افشای کامل اطلاعات

شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تایلند ملزم‌اند اطلاعات مهم را به کاملترین صورت ممکن افشا و در اختیار عموم قرار دهند. این اطلاعات اغلب بعد از اتمام ساعات معاملات منتشر می‌شوند لکن در صورتی که انتظار رود تأثیر قابل توجهی بر روند معاملات بگذارند، مسئولان بورس با توقف موقتی معاملات سهام مزبور فرصت ارائة اطلاعات را مهیا می‌سازند. انتشار اطلاعات به صورت ارائة اعلامیة مکتوب به بورس یا از طریق جراید یا دیگر ارباب رسانه صورت می‌گیرد و در مورد اطلاعات نامطمئن و پیچیده، بورس شرکت را به برگزاری نشستی با تحلیل‌گران دعوت می‌کند.

الف – 3  توضیح، تأیید یا تکذیب شایعات

هرگاه شرکت پذیرفته شده از شایعه یا گزارشی – درست یا نادرست – باخبر شود که بر دادوستد اوراق بهادار شرکت اثرگذار باشد یا احتمال تأثیر آن در آینده وجود داشته باشد، موظف است بی‌درنگ دربارة آن شایعه یا گزارش موضع‌گیری نماید. در صورت انتشار شایعه یا گزارشی که حاوی اطلاعات نادرست باشد، شرکت باید با انتشار اعلامیه‌ای شایعه یا گزارش مزبور را انکار کند و اطلاعات کافی به منظور خنثی‌کردن اثرات گمراه‌کننده شایعه مزبور ارائه کند. در مورد شایعات و گزارش‌های درست نیز شرکت با انتشار اعلامیه، به تأیید اطلاعات مزبور خواهد پرداخت.

الف – 4  واکنش نسبت به فعالیت نامتعارف بازار

هرگاه در بازار اوراق بهادار شرکت پذیرفته شده فعالیت غیرمتعارفی صورت گیرد، شرکت ملزم است تا براساس دستورالعمل‌های موجود دربارة شایعات، مشکلات و فعالیت‌های مزبور تحقیق کند. چنانچه پس از انجام تحقیق مزبور دلیلی برای فعالیت نامتعارف بازار یافت نشود، شرکت ملزم است اعلام کند تحول جدی در فعالیتش رخ نداده است و براساس دانش شرکت دلیلی برای فعالیت غیرمتعارف بازار وجود ندارد.

الف – 5  پرهیز از افشای اطلاعات غیرضروری به منظور تبلیغ

شرکت ملزم است از افشای اطلاعات به منظور تبلیغ و بیش از آنچه برای تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری لازم است اجتناب کند. در این باره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

-         انتشار نامناسب اخبار؛

-         اطلاعیه‌های عمومی که تحولات واقعی در امور شرکت را توضیح نداده باشد؛

-         ارائة گزارش‌ها و پیش‌بینی‌های مبالغه‌آمیز؛

-         استفاده از بیان مبالغه‌آمیز در افشای اطلاعات که ممکن است سرمایه‌گذاران را گمراه سازد.

ادارة پذیرش شرکت‌ها در بورس تایلند مسئول روابط بورس و شرکت‌های پذیرفته شده است. در صورتی که ادارة نظارت بر دادوستد متوجه وقوع فعالیتی غیرمتعارف در بازار شود، سعی خواهد کرد که دلایل آن را – از قبیل افشای اطلاعات جدید، توصیه‌هایی از جانب خدمات مشاوره‌ای، شایعات و غیره – پیدا کند. اگر ادارة نظارت، توضیحی برای فعالیت‌های غیرمتعارف در بازار پیدا نکند، ممکن است شرکت‌های عضو را به منظور یافتن ریشة چنین مشکلی در یک شرکت خاص مورد بررسی و کنترل قرار دهد. بدین منظور مسئول ادارة نظارت با مدیر شرکت پذیرفته شده تماس گرفته و از او در مورد علت وقوع فعالیت مورد نظر سؤال می‌کند. اگر فعالیت مزبور ناشی از یک شایعه یا گزارش یا اطلاعات مهمی باشد که منتشر شده است، بورس از شرکت می‌خواهد که اقدامات تصحیح‌کنندة مناسبی را انجام دهد و ممکن است دادوستد اوراق بهادار شرکت را تا انجام اقدامات مزبور به تأخیر اندازد.

از شرکت‌های پذیرفته شده خواسته شده است که هر زمان با مشکلاتی در زمینة تفسیر یا بکارگیری دستورالعمل‌های افشای اطلاعات مواجه شدند، با ادارة پذیرش شرکت‌ها در بورس تماس برقرار کنند. ارتباط بین بورس و شرکت‌ها، از طریق چنین تبادل‌نظرهایی حفظ خواهد شد.

 

ب – مالـزی

شرکت اطلاع‌رسانی بورس مالزی[2] به عنوان نخستین منبع رسمی اطلاعات بازار سرمایة این کشور شناخته می‌شود. سهام این شرکت به صورت کامل متعلق به بورس مالزی است و این شرکت که در نوامبر سال 2002 تأسیس گردیده است به عنوان دارندة امتیاز انحصاری حق انتشار اطلاعات بازار سرمایه شناخته می‌شود. شرکت مزبور اطلاعات استاندارد خود را به عنوان محصول به مشتریان می‌فروشد و هر نهادی که خواستار انتشار اطلاعات مربوط به بازار اوراق بهادار باشد، نیازمند مجوز و هماهنگی با این شرکت است. این شرکت اطلاعات خود را در قالب موارد زیر ارائه می‌کند:

ب – 1  اطلاعات لحظه‌ای با اندکی تأخیر زمانی[3] شامل مواردی نظیر:

-         آمار خریدوفروش‌های انجام شده

-         قیمت‌های پایانی

-         کلیة شاخص‌های پانزده‌گانة بورس

ب – 2  اطلاعات تاریخی[4] همچون:

-         قیمت‌های آغازین و پایانی روزهای معاملاتی

-         بیشترین و کمترین قیمت روزهای معاملاتی

-         ارزش معاملات انجام شده

ب – 3  اعلام اسامی شرکت‌های پذیرفته شده (مشروط و قطعی) و خارج شده از فهرست شرکت‌های پذیرفته شده؛

ب – 4  اعلام اسامی نهادهای مالی که به عضویت بورس درآمده‌اند؛

ب – 5  اعلام اسامی کارگزاران عضو به همراه آدرس محل، تلفن، فکس و سایت اینترنتی و آدرس دفاتر و شعبات و خلاصة معاملات انجام شده به تفکیک هر کارگزار در هر روز؛

ب – 6  انتشار اعلامیه‌های شرکت‌های پذیرفته شده؛

ب – 7  اطلاع‌رسانی در زمینة آموزش و آشنا نمودن سرمایه‌گذاران با انواع اوراق بهاداری که در بورس مالزی معامله می‌شود و نیز نحوة انجام معاملات اوراق؛

ب – 8  اطلاعات مربوط به عرضة اولیه و پذیرش در بورس به تفکیک نام شرکت، کد سهام و علامت اختصاری سهام پذیرفته شده، تاریخ شروع و پایان عرضة عمومی اوراق، قیمت عرضه (برای هر سهم عادی) تاریخ پذیرش به همراه ذکر تابلویی که نام شرکت در آن پذیرفته شده است.

 

ج – کانـادا

در بازار اوراق بهادار کانادا، به منظور رعایت اصول گزارش‌دهی و نحوة ارائة اطلاعات، ضوابط و مقراتی تدوین شده است. براساس این مقررات، ناشران اوراق بهادار ملزم به ارائة صورت‌های مالی فصلی و سالانه، اطلاعیة تصمیم‌های جلسات هیئت مدیره و مجامع سهامداران، اطلاعیة تقسیم سود، پرسشنامة سالانة بورس، تغییرات سرمایه و گزارش دارندگان اطلاعات نهانی به طور ادواری و در دوره‌های زمانی مشخص، به سرمایه‌گذاران و بورس هستند.

افشای اطلاعات مهم نیزدر بازار اوراق بهادار کانادا با توجه به خط مشی کلی کمیسیون اوراق بهادار این کشور و براساس قوانین و مقرراتی صورت می‌گیرد که برخی از مهمترین نکات آن در ذیل ارائه می‌شود:

 

ج – 1 – اطلاعات مهم

ج - 1-1  تعریف

اطلاعات مهم، اطلاعات مرتبط با فعالیت یک شرکت است که افشای آن تغییر قابل توجهی در قیمت یا ارزش اوراق بهادار شرکت به دنبال دارد یا به طور مستدل انتظار می‌رود که به چنین تغییری منجر شود. در صورت ایجاد تغییرات عمده، شرکت باید در فاصلة ده روز از وقوع رخداد مهم، گزارشی را به کمیسیون بورس اوراق بهادار ارائه نماید. از نظر بورس، اطلاعات مهم مفهوم وسیع‌تری نسبت به تغییرات عمده دارد، زیرا ممکن است اطلاعات مهمی وجود داشته باشد که منجر به تغییرات عمده نشود. شرکت، بهترین مرجع برای تشخیص اطلاعات مهم و اساسی در رابطه با فعالیت خود است. بورس از شرکت‌های پذیرفته شده می‌خواهد تا در مواردی که تشخیص اهمیت اطلاعات نیازمند تفسیر و قضاوت است با بخش نظارت بر بازار، مشورت کنند.

 

ج - 1-2  افشای سریع اطلاعات

شرکت‌های پذیرفته شده در بورس باید اطلاعات مهم در رابطه با فعالیت شرکت را به محض اطلاع مدیر از آن اطلاعات یا در مواردی که اطلاعات قبلاً به دست مدیر رسیده باشد، به محض اطلاع از اهمیت آن، افشا کنند. در برخی از موارد انتشار اطلاعات مهم ممکن است به دلیل محرمانه بودن آن به تعویق افتد.

 

ج - 1-3  افشای اطلاعات مربوط به پیشرفت‌ها و پیشامدها

شرکت ملزم به توضیح تأثیر تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی بر فعالیت شرکت نیست، اما اگر این تغییرات اثر مستقیم بر فعالیت شرکت داشته باشد و طبق تعاریف ارائه شده در سطور قبلی با اهمیت تلقی شود، شرکت ملزم به توضیح و تشریح تأثیر معین آن تغییرات بر شرکت است. نمونه حوادثی که افشای اطلاعات مربوط به آن در اسرع وقت ضروری است عبارتند از:

-         تغییر عمده در ساختار مالکیت شرکت؛

-         خریدها یا واگذاری‌های عمدة شرکت؛

-         استقراض مبالغ قابل توجه؛

-         کشف منابع قابل توجه توسط شرکت‌های تأمین‌کنندة مواد اولیة شرکت؛

-         تغییر در طرح‌های سرمایه‌گذاری یا اهداف شرکت؛

-         طرح دعاوی مهم در مراجع قانونی ذیصلاح.

 

ج – 2 – نظارت بر بازار

ج - 2-1  اطلاع‌رسانی در مورد معاملات

بخش نظارت بر بازار، برنامة نظارتی پیوسته بر بازار را به منظور آشکارکردن فعالیت‌های نامتعارف شرکت‌ها برعهده دارد. در صورتی که علت رویدادی به سرعت قابل تشخیص نباشد، با مدیریت شرکت تماس گرفته می‌شود. چنانچه بعد از تماس با مدیریت شرکت مشخص شود که اطلاعات مربوط به این موقعیت باید در دسترس عموم قرار گیرد، از شرکت خواسته خواهد شد که به سرعت اطلاعیه‌ای در این زمینه منتشر کند. اگر شرکت اطلاعاتی در این زمینه نداشته باشد، قسمت نظارت بر بازار از شرکت خواهد خواست که اطلاعیه‌ای مبنی بر عدم اطلاع از دلایل معاملات نامتعارف در بازار منتشر نماید.

 

ج - 2-2  زمان انتشار اطلاعات

بخش نظارت بر بازار مسئولیت دریافت و نشر اطلاعات و شرح و تفصیل مرتبط با آنها را بر عهده دارد. قاعدة اصلی این است که اطلاعیه‌های مهم باید به سرعت انتشار یابد. انتشار برخی از اطلاعیه‌ها، ممکن است با تأیید بخش نظارت بر بازار، تا زمان اتمام معاملات به تعویق بیفتد.

 

ج - 2-3  شایعات

زمانی که فعالیت‌های نامتعارف بازار نشان می‌دهد که معاملات سهام بدون دلیل موجه تحت تأثیر شایعاتی قرار گرفته است، بورس از مدیریت خواهد خواست تا اطلاعیة مناسبی در این زمینه منتشر کند. ممکن است تا زمان انتشار اطلاعیه‌ای به منظور شفاف‌نمودن شرایط، معامله بر روی سهام موردنظر متوقف شود.

 

 

ج - 2-4  توقف معاملات

در شرایط خاص، ممکن است معاملات بر روی اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس، به علت صدور دستور توقف معاملات توسط کمیسیون اوراق بهادار متوقف شود. با وجود این، بورس اغلب در زمان انتشار اطلاعات مهم و اساسی معاملات را متوقف می‌کند.

 

5- ضوابط اطلاع‌رسانی در قانون بازار اوراق بهادار ایران

قانون جدید بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه 1384 با توجه بسیار قانون‌گذار به مباحث شفافیت و اطلاع‌رسانی همراه بوده به گونه‌ای که فصل پنجم این قانون مشتمل بر 6 ماده و 2 تبصره به اطلاع‌رسانی در بازارهای اولیه و ثانویه اختصاص یافته است.

بر مبنای مواد قانونی یادشده وظیفة اتخاذ تدابیر لازم به منظور دسترسی عموم به مجموعة اطلاعاتی مرتبط با ثبت اوراق بهادار، حداکثر پانزده روز پس از ثبت بر عهدة سازمان بورس و اوراق بهادار واگذار شده است. سازمان همچنین بورس‌ها، ناشران، واسطه‌های مالی و کلیة تشکل‌های فعال در بازار سرمایه را ملزم خواهد کرد تا براساس استانداردهای حسابداری و حسابرسی ملی کشور، اطلاعات جامع فعالیت خود را منتشر نمایند. با استناد به مادة 44 این قانون سازمان می‌تواند عرضة عمومی اوراق بهادار را در صورت آگاهی از ارائة اطلاعات نادرست، ناقص یا گمراه‌کننده از سوی ناشر، متوقف کند. ناشر نیز موظف است صورت‌های مالی خود را مطابق استانداردهای حسابداری و آیین‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی ابلاغ شده توسط سازمان، تهیه و ارائة کند. بورس نیز براساس مادة 31 قانون مکلف است فهرست، تعداد و قیمت اوراق بهادار معامله شده در روزهای معاملاتی را براساس مقررات و ضوابط سازمان تهیه و منتشر کند. فهرست مزبور سند رسمی تلقی شده و در سوابق فعالیت بورس نگهداری خواهد شد.

صورت‌های مالی سالانة حسابرسی شده، صورت‌های مالی میان دوره‌ای، گزارش هیئت مدیره به مجامع و اظهارنظر حسابرس و اطلاعاتی که تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر قیمت اوراق بهادار و تصمیم سرمایه‌گذاران می‌گذارند، از حداقل مواردی هستند که مطابق دستورالعمل‌های اجرایی تهیه شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، ناشر ملزم است به سازمان مزبور ارائه دهد. همچنین براساس مادة 43 قانون مزبور مسئولیت جبران خسارات وارده به سرمایه‌گذاران ناشی از قصور، تخلف یا نقصان اطلاعات ارائه شده در فرآیند عرضة اولیه بر دوش ناشر، شرکت تأمین سرمایه، ارزش‌یابان و مشاوران حقوقی ناشر خواهد بود و خسارت‌دیدگان می‌توانند حداکثر یک سال پس از کشف تخلف به هیئت مدیرة بورس یا هیئت داوری شکایت کنند.

از جمله پیامدهای نقض قانون در زمینة افشای اطلاعات، محکومیت اشخاص متخلف به مجازات‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی مصوب 6/3/1375 است به گونه‌ای که مادة 47 قانون تصریح می‌کند اشخاصی که اطلاعات خلاف واقع یا مستندات جعلی را به سازمان یا بورس ارائه نمایند یا تصدیق کنند و یا اطلاعات، اسناد و یا مدارک جعلی را در تهیة گزارش‌های موضوع قانون مورد استفاده قرار دهند، حسب مورد به مجازات‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.

براساس مادة 49 قانون نیز مجازات‌های حبس تعزیری از یک ماه تا شش ماه یا جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات برای اشخاص ناقض الزامات قانونی مربوط به افشای اطلاعات پیش‌بینی شده است. عدم ارائة تمام یا قسمتی از اطلاعات، اسناد و یا مدارک مهمی که به موجب قانون باید به سازمان و یا بورس ارائه شود، تخلف تهیه‌کنندگان و بررسی‌کنندگان اسناد، مدارک، اطلاعات، بیانیة ثبت یا اعلامیة پذیره‌نویسی از انجام وظایف محوله و سوء استفادة عمومی از هرگونه اطلاعات، اسناد، مدارک یا گزارش‌های خلاف واقع مربوط به اوراق بهادار از جمله جرایم تعریف شده در این مادة قانونی است.

همان‌گونه که مشخص است قانون جدید توجه بسیاری به شفافیت بازار اوراق بهادار نشان داده و بازار اولیه را نیز از این امر مستثنی نگذاشته و بدین ترتیب یکی از نقایص قوانین و مقررات سلف خود را پوشش داده است. در قانون جدید ناظر اصلی فرایند اطلاع‌رسانی بازار اوراق بهادار سازمان بورس و اوراق بهادار است که وظیفة تدوین مقررات و اجرای مناسب آنها را بر عهده گرفته است و تمامی نهادهای درگیر در بازار سرمایه ملزم‌اند مطابق آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های تهیه شده توسط سازمان مزبور به ارائة اطلاعات به مراجع تعیین شده بپردازند.

 

6- خلاصه و نتیجه‌گیری

اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در بازار سرمایه تمامی نهادهای فعال در این بازار و به طور مشخص بورس‌ها، واسطه‌های مالی و ناشران اوراق بهادار را دربرمی‌گیرد. هر چند شاید بیشترین توجه و حساسیت معطوف به اطلاعات عملکرد ناشران باشد، لکن شفافیت عملکرد بورس‌ها و واسطه‌های مالی نیز از اهمیت درخوری برخوردارند. بورس‌ها ملزم‌اند تا اطلاعاتی همچون آمار مربوط به دادوستد اوراق بهادار شامل قیمت‌ها و حجم دادوستد را به صورت روزانه در اختیار علاقمندان قرار دهند و فهرست اوراق پذیرفته شده و نهادهای معاملاتی بسته را منتشر سازند. واسطه‌های مالی نیز ملزم به در اختیار قراردادن اطلاعاتی همچون حساب مشتریان، کفایت سرمایه و عملکرد ادواری خود به نهادهایی همچون کانون‌ها و بورس‌ها هستند. ناشران اوراق بهادار موظف‌اند تا مطابق قوانین و مقررات بورس‌های محل پذیرش اطلاعات عملکرد خود را به صورت ادواری منتشر سازند و در مورد لزوم به افشای سریع اطلاعات مهم مبادرت ورزند. عکس‌العمل در مواجه با شایعات نیز از دیگر اقدامات مؤثر ناشران است که در بازارهای سرمایه پیشرو جامة عمل می‌پوشد.

مقام ناظر در بازار سرمایه بر روند نشر اطلاعات و اخبار نظارتی فراگیر و مداوم دارد و با توجه به قوانین و مقررات به تنبیه متخلفان می‌پردازد. مجازات‌ها بسته به نوع نهاد و اهمیت اطلاعات گستره‌‌ای از تذکر تا لغو فعالیت را دربردارد.

قانون جدید بازار اوراق بهادار ایران نیز توجه قابل ملاحظه‌ای به شفافیت و اطلاع‌رسانی در بازار مزبور داشته و برخلاف سلف خود بازار اولیه را نیز از این مهم مستثنی نگذاشته است. به هر روی تدوین مقررات مربوط به اطلاع‌رسانی در چارچوب قانون بازار اوراق بهادار و توسعة نرم‌افزاری و سخت‌افزاری سازوکارهای نظارتی از الزامات بهینه‌سازی روند اطلاع‌رسانی در بازار سرمایة ایران به شمار می‌روند که در چارچوب ساختار جدید بازار اوراق بهادار امکان تحقق و بروز بیشتری یافته‌اند.

 

 

7- فهرست منابع

1- Cairns| David H.| "Secondary Market Disclosure by Issuers"| www.amex.com.

2- Stock Exchange of Thailand| 1993| "Guideline on Disclosure of information of Listed Companies"| www..or.th/index.html.

3- Toronto Stock Exchange| "Disclosure| Confidentiality and Employee Trading Guidelines"| www.tse.com.

4- Toronto Stock Exchange| "Policy Statement on Timely Disclosure and Related Guidelines"| www.tse.com.

5- Toronto Stock Exchange| "TSE FILING GUIDE: Filing and reporting requirements". www.tse.com.

6-  ___| "Corporate Disclosure Issues"| www.investment-picks.com.