میزان رعایت منشور حقوق بیماران در بیمارستان‌های دولتی کاشان (1381)

فاطمه رنگرزجدی*؛ رضا ربیعی*

چکیده :

سابقه و هدف: هدف منشور حقوق بیمار دفاع از حقوق بیماران و اطمینان از مراقبت کافی ازآن‌ها می‌باشد. منشور حقوق بیمار موجب  بهبود ارتباط بین بیماران و ارائه‌دهندگان می‌گردد  وکیفیت  مراقبت‌های بهداشتی ـ درمانی  را ارتقا می‌دهد؛ لذا این مطالعه به منظور بررسی میزان رعایت منشور حقوق بیماران بستری در بیمارستان‌های دولتی شهر کاشان درسال 1381 صورت پذیرفت.

مواد و روش‌ها: این مطالعه به روش توصیفی -تحلیلی روی 320 نفر از بیماران بستری در بیمارستان‌های دولتی کاشان که به‌طور تصادفی ساده انتخاب شده بودند، انجام گرفت. داده‌ها از طریق پرسشنامه تهیه‌شده براساس منشور حقوق بیمار جامعه امریکا که با جامعه ایران همخوانی داشت، به صورت مصاحبه مستقیم جمع‌‌آوری گردید.

یافته‌ها: نتایج نشان داد منشور حقوق بیمار در جامعه مورد پژوهش در 74/67 درصد موارد رعایت شده بود. اطلاع بیمار از تشخیص و درمان در 72/80 درصد، رسیدگی به اعتراضات بیمار در مورد هزینه‌های درمانی در 08/25 درصد، اخذ رضایت از بیمار در هنگام معاینه برای حضور افراد غیرمرتبط با درمان در 7/21 درصد، رسیدگی به درخواست بیمار در خصوص درمان و ترخیص با میل شخصی در 8/53 درصد موارد رعایت شده بود. اختلاف معناداری بین میزان رعایت منشور حقوق بیماردرجامعه زنان باجامعه مردان (0001/0< P) و نیز افراد دارای تحصیلات زیردیپلم با افراد بالاتر از دیپلم(0001/0(P< مشاهده گردید.

بحث: براساس یافته‌ها حقوق بیمار در جامعه مورد پژوهش از دیدگاه بیماران کاملا رعایت نمی‌شود. این مسأله به‌خصوص درمورد گرفتن اجازه حضور توسط افراد غیرمرتبط با درمان در هنگام انجام معاینه وجود داشت؛ لذا پیشنهاد می‌شود تدابیر لازم برای افزایش آگاهی ارائه‌دهندگان مراقبت‌های درمانی و بیماران در هنگام پذیرش اخذ گردد.

*عضو هیأت علمی دانشکده پیراپزشکی،دانشگاه علوم پزشکی کاشان، کارشناس ارشد مدارک پزشکی.

* عهده دار مکاتبات: کاشان، جاده راوند، دانشگاه علوم پزشکی کاشان.تلفن: 5558883-0361 

مقدمه:

هدف از منشور حقوق بیمار را می‌توان به این صورت ذکر کرد: دفاع از حقوق انسان به منظور حفظ حرمت و عزت او و برای اطمینان از اینکه در مواقع بیماری به‌ویژه در فوریت‌های پزشکی، بدون تبعیض نژادی، سنی، جنسی و دارابودن قدرت مالی، از جسم و جان او محافظت به عمل خواهد آمد. منشور حقوق بیمار بیان می‌دارد این حق بیمار است که از مراقبت محترمانه برخوردار شود. از پزشکان و افراد دیگری که مستقیماُ از او مراقبت می‌کنند، در مورد تشخیص، نوع درمان و پیش‌آگهی بیماری اطلاعات دقیقی را بخواهد و در مورد ادامه درمان یا ردکردن درمان توصیه‌شده تصمیم‌گیری کند و برنامه درمانی خود را محرمانه نگه‌دارد (1). دفاع از بیمار جزئی از وظایف پرستاران نیز می‌باشد. البته منظور از این دفاع درگیری با افراد در مورد حقوق بیمار نیست، بلکه پرستاران و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، درمانی در انجام اموری که منافع بیمار را تضمین می‌کند، نباید به هیچ‌وجه‌کوتاهی نمایند (2).

در تحقیق انجام‌شده  در ارتباط با رضایت‌مندی بیماران ترخیص‌شده از نحوه خدمات پزشکان و پرستاران در بیمارستان شهید دکتر بهشتی شهرستان کاشان رضایت‌مندی کامل بیماران در محدوده 69 درصد گزارش‌شده‌است(3). تحقیق دیگر در خصوص‌ میزان رضایت بیماران بستری در بیمارستان‌های شهر کاشان، رضایت‌مندی بیماران از واحدها و خدمات دریافت‌شده  نسبی گزارش شده است. در این پژوهش که در 4  بیمارستان دولتی شهر کاشان صورت پذیرفت، به ارتباطات بین کارکنان مراکز درمانی با بیماران به عنوان یکی از عوامل مهم در رضایت‌مندی بیماران اشاره شده است(4).

شیوه‌های نوین مراقبت‌های بهداشتی‌درمانی فقط با تشریک مساعی پزشک و بیمار می‌تواند مؤثر واقع شود و آگاه‌نمودن بیماران، سهیم‌کردن آن‌ها در تصمیم‌گیری و محترم‌شمردن حقوقشان به بهبودی آن‌ها سرعت می‌بخشد و دوران بستری‌بودن در بیمارستان را کاهش می‌دهد(5). تحقیقات نشان داده است ارائه اطلاعات لازم به بیمار در زمینه نتایج عمل و بروز اتفاقات احتمالی ضرورت استفاده از دارو را تا میزان 50 درصد کاهش می‌دهد و باعث ترخیص زودتر از موعد مقرر بیمار می‌شود (6). در ضمن، نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است که وقتی پزشک به‌طور رسمی بیمار را ویزیت می‌کند، تنها 10 درصد بیماران توانایی بیان مشکلات خود را دارند، در حالی که وقتی پزشکان به گفتگوی بیشتری با بیماران خود می‌پردازند،50 درصد از بیماران توانایی بیان مشکلات خود را می‌یابند (7). هرگونه تلاشی در جهت بهبود کیفیت مراقبت بهداشتی باید با درنظرگرفتن بیماران، ارائه‌دهندگان مراقبت و مرکز پرداخت‌کننده هزینه‌های درمانی انجام شود (8).

  در ایران ‌تا همین اواخر که بخشنامه و دستورالعمل اجرایی منشور حقوق بیماران از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به واحدهای بهداشتی درمانی ابلاغ گردید
(زمستان 1381)، منشور حقوق بیماران به صورت رسمی  وجود نداشت، اما براساس بند12 اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برطرف‌ساختن هرنوع محرومیت در خصوص تغذیه، مسکن، کار، بهداشت وتعمیم بیمه حق آحاد مردم است. همچنین، به موجب ماده 468 از قانون مجازات اسلامی مصوب 1375، شاغلان حرفه‌های پزشکی مکلفند بدون توجه  به ملیت، نژاد، مذهب و موقعیت اجتماعی سیاسی بیماران حداکثر تلاش‌ممکن را در حدود وظایف خود به‌کار ببرند(8). تحقیقات بیانگر بیشترشدن آگاهی بیماران درمورد حقوق خود می‌باشد(9و10). نتایج یک  تحقیق در امریکا نشان داد تنها 12درصد از بیماران شرکت‌کننده درتحقیق از حقوق خود هیچ آگاهی نداشته‌اند(11). همزمان  میزان شکایت از پزشکان و جراحان نسبت به سال‌های گذشته به‌طور چشم‌گیری افزایش داشته است، به‌طوری که در سال 1965 در امریکا از هر هفت پزشک یک نفر در طول طبابت خود در دادگاه محکوم می‌شده، اما در این سال‌ها این میزان به یک پزشک از هر چهار پزشک رسیده است (12). 80 درصد شکایت‌ها علیه پزشکان به علت عدم ارتباط صحیح بین پزشک و بیمار، عدم ارائه اطلاعات کافی به بیمار توسط پزشک و عدم اخذ رضایت صورت گرفته است (13). متداول‌شدن استفاده از کامپیوترها ودستگاه‌های نمابر توسط متخصصان پزشکی بیمارستان‌ها وشرکت‌های بیمه مسائل جدیدی را در مورد حفاظت از محرمانه‌بودن پرونده بیمار ایجاد می‌نماید(14)، در حالی که طبق مفاد منشور حقوق بیمار دریافت اطلاعات‌کافی درخصوص درمان و روش‌های درمانی وحفظ محرمانگی اطلاعات از حقوق بیماران می‌باشد؛ لذا این پژوهش به منظور بررسی میزان رعایت منشور حقوق بیمار در بیمارستان‌های دولتی شهرستان کاشان در سال 1381 انجام گرفت.

مواد و روش‌ها:

این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی صورت گرفت . محیط پژوهش را کلیه بیمارستان‌های دولتی شهرستان کاشان شامل بیمارستان شهید دکتر بهشتی، نقوی، متینی و دکتر شبیه‌خوانی تشکیل دادند (این شهرستان فاقد بیمارستان خصوصی و … می‌باشد). بیماران بستری در بیمارستان روانپزشکی اخوان به علت شرایط خاص وعدم امکان پاسخ‌گویی آن‌ها به پرسشنامه از پژوهش حذف شدند. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه دو قسمتی جمع‌آوری گردید: قسمت اول پرسشنامه مربوط به مشخصات دموگرافیک بود و قسمت دوم پرسشنامه  باتوجه به عدم صدور  منشور حقوق بیمار در ایران در زمان انجام تحقیق براساس بخش‌هایی از مفاد منشور حقوق بیمار کشور امریکا که با فرهنگ و جامعه ایران همخوانی داشت و براساس 5 هدف پژوهشی  و در قالب 13 سؤال پاسخ بسته (بلی، خیر) طراحی گردید و به صورت مصاحبه با بیماران در زمان ترخیص بیماران تکمیل شدند. در خصوص بیماران کمتر از 18 سال و بالاتر از 70 سال مصاحبه با همراه بیمار انجام شد. سنجش روایی ظاهری پرسشنامه توسط چند نفر از کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت. باتوجه به اینکه محتوای پرسشنامه از متن منشور حقوق بیمار بود، روایی محتوا ارزیابی نشد. برای سنجش پایایی از روش دو‌نیم‌کردن استفاده شد که ضریب همبستگی (84/0 = R) و پایایی کل از روش اسپرمن براون (87/0 = R ) به دست آمد. پرسشنامه دارای حداقل امتیاز صفر و حداکثر امتیاز 13 بود.  نمونه‌ها با استفاده از فرمول حجم نمونه و با روش نمونه‌گیری ساده (سطح اطمینان 99 درصد و سطح نوسان 5 درصد) به تعداد320 نمونه انتخاب شدند. توزیع نمونه‌ها در بین بیمارستان‌های مورد پژوهش از طریق محاسبه درصد انتخابی نمونه در هر بیمارستان (تقسیم میزان پذیرش یک ماه در هر بیمارستان برکل پذیرش یک ماه جامعه پژوهش) و حاصل‌ضرب آن‌ها، تعیین شد و با درصدگیری آن در هر بیمارستان، نمونه‌ها به این شرح توزیع گردید:از بیمارستان شهید دکتر بهشتی 162 بیمار، بیمارستان نقوی 54 بیمار، بیمارستان متینی 44 بیمار و از بیمارستان دکتر شبیه‌خوانی 60 بیمارانتخاب شدند .

یافته‌ها:

نتایج به‌دست‌آمده نشان داد از 320 نفر جامعه پژوهشی 63/30 درصد بی‌سواد، 75/48 درصد زیردیپلم، 62/15 درصد دیپلم و 5 درصد دارای تحصیلات عالی بوده‌اند. همچنین 46 درصد مردان و 54 درصد بیماران را زنان تشکیل می‌دادند. توزیع سنی بیماران در رده زیر 21 سال 54 نفر، در رده سنی 33-22 سال 82 نفر، در رده سنی 45-34 سال 66 نفر، در رده سنی 57-46 سال 43 نفر، در رده سنی 89-58 سال 40 نفر و در رده سنی 70 سال به بالا نیز 35 نفر بود.

نتایج تحقیق نشان‌داد میزان رعایت منشور حقوق بیماران در خصوص اطلاع‌یافتن از تشخیص و درمان در جامعه مورد پژوهش مطابق جدول1 72/80 درصد بوده است .

جدول1- توزیع فراوانی امتیازات مربوط به میزان رعایت حقوق بیمار در جامعه پژوهش برحسب جنس (1381).

در خصوص میزان رعایت حق بیمار در اطلاع یافتن از مقدار هزینه‌های درمانی مربوطه و حق  اعتراض به  آن‌ها  03/37 درصد رضایت داشته‌اند که در همین ارتباط حق اعتراض به هزینه‌های درمانی 08/25 درصد بوده است.

میزان رعایت حقوق بیمار در خصوص محرمانه‌بودن اطلاعات پرونده پزشکی در جامعه مورد پژوهش 05/63 درصد به‌دست آمد که گرفتن اجازه حضور توسط افراد غیرمرتبط با درمان 7/21درصد بوده است .

 میزان رعایت حقوق بیمار درخصوص حق تعویض پزشک معالج، رد درمان و عواقب آن 56/71 درصد بوده که دراین‌خصوص توجه به درخواست بیمار در رد درمان و ترخیص با میل شخصی 8/53 درصد به‌دست آمد که کمترین میزان  را نیز دارا می‌باشد. رفتار محترمانه کارکنان با بیماران 53/84 درصد و از این گروه میزان رسیدگی کارکنان به درخواست‌های بیماران 6/70 درصد به‌دست آمد.

به‌طور کلی تحقیق نشان داد میزان رعایت منشور حقوق بیماران بستری در جامعه مورد پژوهش74/67 درصد بوده که میزان رعایت حقوق بیماران در خصوص اطلاع از هزینه‌های درمانی و حق اعتراض نسبت به آن ها کمترین میزان و ارائه درمان محترمانه بیشترین میزان رعایت را به خود اختصاص داده‌اند .

سایر اطلاعات به‌دست‌آمده نشان می‌دهد میزان رعایت منشور حقوق بیماران در جامعه مورد پژوهش  

جدول2- توزیع فراوانی امتیازات مربوط به میزان رعایت حقوق بیماردر جامعه مورد پژوهش برحسب میزان تحصیلات (1381).

در زنان 95/70 و در مردان 9/63 درصد بوده است که به لحاظ آماری اختلاف معناداری بین جامعه زنان با مردان وجود دارد(0001/0   . ( P<

همچنین میزان رعایت منشور حقوق بیمار برحسب تحصیلات نشان می‌دهد کمترین میزان رعایت مطابق  جدول 2 در افراد زیردیپلم 72/58 درصد بوده که اختلاف معناداری بین افراد باتحصیلات زیر دیپلم با افراد بالاتر از دیپلم و دانشگاهی مشاهده شد(0001/0P<).

بحث :

نتایج این مطالعه نشان‌داد میزان رعایت منشور حقوق بیمار در ارتباط با  اطلاع  از تشخیص و درمان در جامعه مورد پژوهش 72/80 درصد می‌باشد. در تحقیق انجام‌شده در شیراز که توسط نعمت‌الهی انجام‌گردید، این میزان 5/78 درصد گزارش شده است(15) که با نتایج این تحقیق تقریبا"همخوانی دارد. گودرزی و رهنما در بررسی میزان رعایت حقوق بیمار توسط پزشکان و پرستاران در بیمارستان امیرالمومنین شهر زابل، میزان رعایت حقوق بیماران را در خصوص بحث در مورد بیماری و انتخاب روش درمانی به‌ترتیب 40 و 51 درصد گزارش نموده است(16). بدخش و هاشمی میزان رعایت حقوق بیماران را در خصوص حق آگاهی بیمار و انتخاب آگاهانه او در امور بهداشتی 32 درصد گزارش نمود(17) که با نتایج این تحقیق همخوانی ندارد. انجمن جهانی پزشکان در سال 1995 توافق بین پزشک و بیمار را  در خصوص انتخاب درمان حایز اهمیت دانسته است(18). همچنین تشریک‌مساعی پزشک و بیمار در مراقبت‌های بهداشتی درمانی مؤثربوده و آن را از عوامل دخیل در کاهش مدت بستری بیماران قلمداد می‌کنند(5). همخوانی نتایج تحقیق حاضر و تحقیق نعمت الهی که به‌ترتیب از نظرات بیماران و پزشکان استفاده شده است، گویای این نکته است که بیماران و پزشکان  توافق بین خود را مهم می‌شمارند و به نظر هردو گروه اطلاع بیمار از تشخیص، درمان و شرکت اودر انتخاب نحوه درمان حایز اهمیت است. درتحقیق گودرزی و رهنما میزان رعایت حقوق بیماران کمتر گزارش گردیده است که می‌توان علت آن را شرکت پرستاران درتحقیق و امکان کمتربودن آگاهی و یا عدم موافقت آن‌ها درخصوص حقوق بیمار دانست که خود نیاز به تحقیق جداگانه‌ای دارد. کمتربودن میزان رعایت حقوق بیماران را درخصوص حق آگاهی بیمار وانتخاب آگاهانه او درتحقیق بدخش و هاشمی می‌توان باتوجه به اینکه تحقیق آن‌ها  در مراکز بهداشتی انجام‌گرفته‌است، متفاوت‌بودن محیط پژوهش دانست.

 نتایج این تحقیق درخصوص میزان رعایت حق بیمار در مورد اطلاع از مقدار هزینه‌های درمانی و حق اعتراض به آن‌ها، 03/37 درصد به‌دست آمد. کشوری و همکاران در بررسی نگرش بیمار نسبت به رعایت حقوق بیماران در بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گزارش نمودند تنها 3/43 درصد از بیماران در مورد میزان تعرفه‌ها و پوشش خدمات درمانی توجیه شده بودند (19)که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد، درحالی‌که نتایج تحقیق نعمت الهی، میزان رعایت حق بیمار را درموردحق اطلاع ازهزینه‌های ‌درمانی 5/91درصد و حق اعتراض به آن‌ها را 1/95 درصد گزارش نموده است (15) که با نتایج این تحقیق همخوانی ندارد. با دلیل اینکه درتحقیق حاضر و تحقیق کشوری و همکاران از بیماران نظرسنجی شده است،درحالی‌که درتحقیق نعمت الهی از پزشکان نظرخواهی شده است  که نتایج تفاوت بسیار زیاد بین نظریه پزشکان با نظریه بیماران را نشان می‌دهد . به نظر می‌رسد برداشت پزشکان با انتظار بیماران متفاوت ‌باشد. در تحقیقی دیگر تحت عنوان موانع ارتباطی بین  پزشک و بیمار گزارش شده است که در1/33 درصد موارد، آگاهی نداشتن بیمار از هزینه‌های درمانی قبل از شروع درمان و عوامل اقتصادی مانع ارتباط خوب  بین پزشک وبیمار می‌شود(20). بر این اساس، لازم است مسئولین امر اطلاعات بیشتری در اختیار بیماران و پزشکان قرار دهند.

میزان رعایت حقوق بیمار در ارتباط‌با رعایت  محرمانه‌ماندن اطلاعات پزشکی در جامعه مورد پژوهش  05/63 درصد به‌دست آمد.حسنیان در بررسی نگرش پرستاران در مورد رعایت حقوق مددجویان در بخش‌های بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی همدان، رعایت حق رازداری را 3/64درصد موارد گزارش نموده است (21). یعقوبی در تحقیق خود در مورد میزان آگاهی دانشجویان  پزشکی و پرستاری کارورز از قوانین مربوطه، گزارش نمود که 64 درصد از دانشجویان مورد پژوهش حق بیمار در مورد دسترسی به اطلاعات پرونده اداری وپزشکی را قبول داشتند(22) که با نتایج این تحقیق همخوانی دارد. گودرزی و رهنما در نظرخواهی از پرستاران و پزشکان میزان رعایت محرمانه‌بودن مذاکره بیمار با پزشک را 83 درصد گزارش نموده است(16)که با نتایج این تحقیق کاملا" همخوانی ندارد .با توجه به اینکه پزشک وکارکنان خدمات بهداشتی به اعتبار ویژگی‌های شخصی خود به نوع و شدت بیماری، اعترافات بیمار و اطلاعات محرمانه دیگری از او دست می‌یابند که بایستی به عنوان امانت نزد آن‌ها باقی بماند و افشای آن‌ها جز در موارد خاص از نظر شرع و قانون خلاف می‌باشد (23)، پایین بودن این میزان بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد و آگاهی‌های لازم در جهت رفع آن‌ها به کارکنان بهداشتی ـ درمانی ارائه گردد. از جمله عواملی که در این ارتباط می‌توان ذکر نمود، حضور دانشجویان و عدم آگاهی آن‌ها به لزوم گرفتن اجازه حضور در هنگام معاینات است و این نکته که صرف آموزشی‌بودن بیمارستان موجب می‌گردد دانشجویان خود را ملزم به گرفتن اجازه از بیمار ندانند، کافی نیست .

میزان رعایت حقوق بیمار درخصوص حق تعویض پزشک معالج و رد درمان در جامعه مورد پژوهش 56/71 درصد به دست آمد. حسنیان حق قبول یا رد درمان را 7/67 درصد گزارش نموده است (21) که با نتایج این تحقیق همخوانی دارد. در تحقیق نعمت الهی این میزان برابر با 6/89 درصد گزارش شده است(15) که با نتایج این تحقیق به‌طورکامل همخوانی ندارد، درحالی‌که بیمار حق دارد تا حدی که قانون اجازه می‌دهد، درمان را رد کند و حق دارد از عواقب تصمیم خویش آگاه گردد(1).به نظرمی‌رسد، نظریه پزشکان درخصوص رعایت حق تعویض پزشک و رد درمان با میزان رعایت آن از دید بیماران با هم متفاوت است.

میزان‌رعایت حقوق بیمار در مورد دریافت درمان محترمانه در جامعه مورد پژوهش 53/84 درصد ‌بود. نعمت‌ الهی‌ این میزان را2/86 درصد گزارش نموده‌است(15). درتحقیق‌یعقوبی93درصددانشجویان حق احترام برای بیمار قائل‌بوده‌اند (22). گودرزی و رهنما گزارش نموده‌اند که در 77درصد موارد مراقبت‌هابا دقت و احترام ارائه می‌گردد(16).حسنیان رعایت حق احترام را  85 درصد موارد گزارش نموده است (21)که با نتایج این تحقیق همخوانی دارد .در تحقیق قاسمی و بهنام 5/57 درصد بیماران بیان داشته‌اند که حقوق و قلمرو آنان اغلب اوقات از سوی کارکنان مورد توجه واحترام قرار گرفته است (24) که با نتایج این تحقیق همخوانی ندارد، در حالی که از یک طرف حق بیمار در دریافت درمان محترمانه می‌باشد و از طرف دیگر دریافت درمان محترمانه مدت اقامت بیماران را کاهش می‌دهد (5).  باتوجه به پایین‌بودن این میزان نسبت  به سایر موارد به نظر می‌رسد بایستی آموزش‌های لازم به‌خصوص به کارکنان پزشکی، پرستاری، خدمات و پذیرش که بیماران با آن‌ها در تماس مستقیم می‌باشند، صورت پذیرد. در این خصوص انجام تحقیق برای بررسی میزان رعایت حقوق بیماران برحسب کادر ارائه‌دهنده مراقبت و همچنین ارزیابی‌های مداوم میزان رضایت بیماران توصیه می‌شود.

 در خصوص سایر اطلاعات به‌دست‌آمده، میزان رعایت حقوق بیمار برحسب میزان تحصیلات نشان داد امتیاز افراد بالاتراز دیپلم نسبت به امتیاز افراد فاقد دیپلم و تحصیلات عالی به‌طور معناداری بیشتر است(001/0 P<) که علت آن می‌تواند به دلیل داشتن اطلاعات بیشتر بیماران با تحصیلات بالا از حقوق خود باشد، همچنان‌که تحقیقات دیگر نیز نشان داده است اختلاف معناداری بین میزان آگاهی بیماران با تحصیلات دانشگاهی نسبت به افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی از حقوق خود وجود دارد(11و25)و یا می‌توان آن را به علت برخورد بهتر کارکنان با آن‌ها فرض نمود که شایسته است در یک تحقیق جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

بین جامعه زنان با مردان درخصوص میزان رعایت منشور حقوق بیماران اختلاف معناداری مشاهده گردید که با سایر تحقیقات  همخوانی دارد (26). علت آن می‌تواند مسئولیت بیشتر مردان در مورد مسائل حقوقی و مالی فرض گردد.

  در کل مطالعه نشان داد منشور حقوقی بیمار در جامعه مورد پژوهش 74/67 درصد موارد رعایت می‌شود که این میزان در تحقیقات نعمت الهی که در شیراز انجام‌شده و از پزشکان  نظرسنجی نموده است،4/80 درصد به‌دست آمده است (15) که احتمالاً دلیل آن تفاوت در نوع  نمونه پژوهش باشد؛ لذا پیشنهاد می‌گردد مسئولین وزارت بهداشت و درمان راه‌کارهای عملی را به صورت مدون تهیه نمایند و در هنگام پذیرش بیماران این اطلاعات به صورت مکتوب به بیماران و مراجعه‌کنند‌گان ارائه‌شود. ضمن اینکه به دانشجویان و سایر افراد شاغل در بیمارستان‌ها آموزش‌داده‌شود تا به منظور حفظ حرمت بیماران قبل از حضور بر بالین آن‌ها ازبیماران اجازه بگیرند .