بررسی تطبیقی قوانین و مقررات ناظر بر فرآیند کاریابی و مشاوره شغلی          

رضا شریعت

کارشناس خبره وزارت کار و امور اجتماعی

چکیده:

            از جمله وظایف و تعهدات حکومت، اهتمام به اشتغال و رفع موانع آن در کشور می‌باشد، بر این اساس دولتها موظف به ایجاد مراکز خدمات اشتغال (PES) و اعمال فرآیند کاریابی شده‌اند. راهنمائی و مشاوره شغلی برای جویندگان کار، کارآفرینان و کارفرمایان (بعنوان مشتریان اصلی مراکز خدمات اشتغال) ابزار اصلی فرآیند کاریابی می‌باشد و می‌بایستی با رعایت اصول و فنون حرفه‌ای توسط کارشناسان علاقمند و مجرب اجرا گردد.

            با نگرش سیستمی به فرآیند کاریابی (راهنمائی و مشاوره شغلی) توجه به زیر ساختارها و عوامل موثر بر آن اجتناب‌ناپذیر می باشد، از جمله این عوامل، نقش قوانین و مقررات ناظر بر کاریابی و مشاوره شغلی است.

            در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی مجموعه قوانین و مقررات موضوعه کشور و نیز مقاوله‌ نامه‌ها و توصیه‌نامه‌های سازمان بین المللی کار (ILO ) بعنوان مجموعه تجارب جهانی، ابعاد مختلف راهنمائی و مشاوره شغلی تبیین گردد.

            سرانجام با توجه به مجموعه قوانین و مقررات موجود و ارزیابی آثار آنها برفرآیند کاریابی، پیشنهادهائی ارائه می‌شود.

            امید آنکه با تکمیل مجموعه مقررات مورد نیاز و اجرای صحیح آنها و نیز الحاق به مقاوله‌ نامه‌های مرتبط، شرایط استقرار موثر راهنمائی و مشاوره شغلی در کشورمان مهیا گردد.

کلید واژه‌ها:

  1 راهنمائی و مشاوره شغلی، 2 کاریابی و  خدمات اشتغال،            3 قانون اساسی، 4 قانون کار، 5 قانون برنامه،6 مقاوله‌‌ نامه‌ها و توصیه‌نامه‌های ILO.

 مقــدمـه:

خدمات اشتغال در ایران

1)‌‌ نقش خدمات اشتغال در بازار کار

              خدمات اشتغال عمومی (PES) به عنوان یکی از نهادهای حیاتی و ضروری دولت مدرن به حساب می‌آید. یکی از اقدامات اولیه ILO بعد از تشکیل در سال 1919، تشویق اعضا و دولتهای عضو به ایجاد چنین نهادهائی در کشورها بوده است.

              راهنمائی و مشاوره شغلی یکی از وظایف اصلی و حساس مراکز کاریابی می‌باشد که موجب می‌گردد جویندگان کار، از بازار کار و مهارتهای مورد نیاز کاری خود و استانداردهای آن، شناخت کافی به دست آورند. این امر مآلاً منجر به تلاش بیشتر نیروی کار و افزایش بهره‌وری و مسئولیت‌پذیری می‌گردد.

وظیفه دیگر مراکز کاریابی، پیدا کردن شغل مناسب برای شاغلان جویای شغل بهتر است. پیدا کردن شغل برای افرادی که از شغل خود رضایت کافی ندارند، سبب افزایش میزان انطباق شغل و مهارت و کاهش نرخ ترک شغل و انعطاف پذیری بازار کار و نهایتاً کاهش هزینه‌های تعدیل نیروی کار می‌شود.

 

نقش مراکز کاریابی در نمودار زیر مشخص شده است:

2) پیشینه خدمات اشتغال در کشور

              با توجه به نقش برجسته خدمات اشتغال در توسعه سیاستهای فعال بازار کار از طریق جمع‌آوری آمار اطلاعات عرضه و تقاضا و نیز راهنمائی و مشاوره شغلی که منجر به اشتغال می‌گردد، وزارت کار طی سالهای 1325 لغایت 1333 فقط اقدام به ثبت نام از متقاضیان شغل و جوابگوئی به آنها می‌نمود و عملاً فاقد ساختار سازمانی مرتبط با خدمات اشتغال بود.

              طی سالهای 1334 الی 1341 با تشکیل اداره کاریابی در ستاد وزارتخانه و تأسیس 2 اداره کاریابی در تهران، موضوع خدمات اشتغال سازماندهی و در همین دوره زمانی اداره کل مشاغل و کاریاب در تهران، تبریز، مشهد و اصفهان تشکیل گردید. فعالیت این ادارات تا سال 1348 به 22 شهر کشور گسترش یافت.

              در پنجمین کنفرانس ملی کار در سال 1352 مقرر گردید که مراکز کاریابی در کلیه مناطق صنعتی و شهرستانهای با بیش از 25 هزار نفر جمعیت تاسیس گردد. (این مراکز دارای شخصیت حقوقی مستقل از اداره کار بودند).

              در ماده 65 قانون کار مصوب 1337، وزارت کار مجاز به نظارت بر عملکرد بنگاه‌های کاریابی خصوصی بوده و مکلف به توسعه تدریجی مراکز کاریابی دولتی مجانی شده است.

              همچنین بر اساس ماده واحده مصوب 1350، «اشخاصی می‌توانند به حرفه کاریابی اشتغال ورزند که طبق آئین نامه‌ ای که به تصویب شورایعالی کار خواهد رسید، از وزارت کار و امور اجتماعی برای کار معین تحصیل پروانه کنند، شخصی که بدون پروانه به حرفه کاریابی مبادرت کند و یا مقررات مندرج را رعایت نکند به پرداخت پنج هزار تا پنجاه هزار ریال جزای نقدی محکوم می‌شود».

              لذا در قانون کار سابق و اصلاحات بعدی به جز مورد فوق الذکر و مواد 2 (قانون کار آموزی) و 10 (اشتغال اتباع بیگانه) بحثی راجع به خدمات اشتغال و کاریابی نداشته ایم.

              با پیروزی انقلاب اسلامی، متأسفانه اغلب مراکز کاریابی منحل و یا تبدیل به اداره کار شدند و استقلال مراکز خدمات اشتغال منتفی گردید.

             

الف) جایگاه خدمات اشتغال (راهنمائی و مشاوره شغلی) در مجموعه قوانین کشور

              قوانین و مقررات علاوه بر نقش‌های حقوقی و اجرائی، موجب شفافیت وظایف و تعیین حدود و نغور فعالیتها می‌شوند. همچنین در مجموعه قوانین، اهمیت مسائل با رعایت اولویت در قوانین اصلی (مادر) درج شده‌اند، مثلاً قانون اساسی به عنوان منشور وفاق ملی به امهات مسائل کشور توجه کرده و قوانین کار و امور اجتماعی نیز مسائل تخصصی حوزه مربوط را پوشش داده‌اند.

              در این بخش، ابتدا موضوع مقاله را در قانون اساسی و در ادامه در قانون کار بررسی می‌نمائیم.

 

1- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (با اصلاحات سال 1368)

? قانون اساسی شغل را حق هر فرد و آزاد در انتخاب آن و نیز امکان اشتغال برای همگان در شرایط مساوی را وظیفه دولت قلمداد کرده است. اصل 28 قانون اساسی به صراحت بیان می‌دارد:

«هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند، دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید»

برای اعمال اصل 28، عمده نقش راهنمائی و مشاوره شغلی به قرار زیر است:

1-1-  راهنمائی در شناسائی تمایلات، علائق و استعداد افراد در انتخاب شغل

2-1- راهنمائی مجموعه مشاغل مجاز موجود (عدم تنافی با اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران)

3-1- گزینش، تصمیم‌گیری و انطباق تمایلات فرد با مشاغل موجود مجاز (فرآیند اشتغال)

4-1- مشاوره به افراد در احراز مشاغل در شرایط مساوی و پرهیز از تبعیض

? با توجه به نیاز دائمی به اشتغال در سراسر دوران حیات هر فرد به منظور پاسخگوئی به اصول استقلال و تأمین اقتصادی، اصل 29، دولت را مکلف به ارائه خدمات و حمایت‌های مالی برای همه افراد به منظور برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بی‌سرپرستی، درماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمان و مراقبت‌های پزشکی بصورت بیمه و غیره نموده است.

نقش راهنمائی و مشاوره شغلی در احقاق چنین حقی برای همگان عبارتند از:

5-1- راهنمائی ذینفعان از حقوق مصرح در قانون و مقررات از جمله بیمه بیکاری، حوادث و سوانح‌و ....

6-1- راهنمائی و ارشاد به منظور آموزش و آمادگی برای دوران بازنشستگی، بی‌سرپرستی

7-1- مشاوره شغلی برای یافتن شغل جدید در زمان بیکاری از طریق آموزش‌های تکمیلی و مهارت موردنیاز

? اصل 43 قانون اساسی، در بندهای 4،3،2 و 7 چنین آمده است:

2- «تأمین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قراردادن وسائل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسائل کار ندارند، در شکل تعاونی، از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر که نه به تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه‌های خاصی منتهی شود و نه دولت را به صورت یک کارفرمای بزرگ مطلق درآورد.

3- تنظیم برنامه اقتصادی کشور به صورتی که شکل و محتوا و ساعات کار چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی با فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی، سیاسی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار داشته باشد.

4- رعایت آزادی انتخاب شغل، و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهره کشی از کار دیگری

7- استفاده از علوم و فنون و تربیت افراد ماهر به نسبت احتیاج برای توسعه و پیشرفت اقتصاد کشور

نقش راهنمائی و مشاوره شغلی «برای تامین استقلال اقتصادی و ریشه‌کن کردن فقر و محدودیت و برآوردن نیازهای ایشان در جریان رشد، با حفظ آزادی او» عبارتند از:

8-1- هدایت نیروی کار به سوی مشاغل غیر مزدبگیری از جمله خوداشتغالی و کارآفرینی

9-1- هدایت نیروی کار به سمت بهره‌مندی از تسهیلات تعاونی و سایر تسهیلات مالی برای تهیه وسائل کار به منظور خوداشتغالی و کارآفرینی

10-1- مشاوره‌های تخصصی به شاغلین به منظور تنظیم ساعاتی از روز برای امور خودسازی معنوی، سیاسی و ...... و همچنین مشاوره‌های روانشناسی صنعتی برای کاستن از بحران و بیماریهای کار از جمله استرس و ...... با هدف حفظ سلامت روانی نیروی کار

11-1- راهنمائی نیروی کار به مقررات و قوانین کار که موجب احقاق حقوق آنها شده و از استثمار و بهره‌کشی جلوگیری نماید.

12-1- راهنمائی نیروی کار به سمت ارتقاء دانش و مهارت بویژه علوم و فنون موردنیاز بازار کار

? استقلال افراد نسبت به شغل خود و مالکیت کسب و کار در ماده 46 قانون اساسی به شرح زیر آمده شده است:

«هر کس مالک کسب و کار. مشروع خویش است و هیچکس نمی‌تواند به عنوان مالکیت نسبت به کسب و کار خود، امکان کسب و کار را از دیگران سلب کند».

13-1- در دنیای پررقابت امروز و در شرایط انفجار اطلاعات و توسعه ارتباطات، فراگیری بقاء و حضور در بازار بسیار دشوار است. مشاورین شغلی می‌توانند با راهنمائی نیروی کار به سوی مراجع ذیربط و افزایش توان رقابتی ایشان و بهره‌مندی از امکانات، توان حیات کسب و کار افراد را ارتقاء دهند.

= جمع‌بندی جایگاه خدمات اشتغال (راهنمائی و مشاوره شغلی) در قانون اساسی

              از مطالعه اجمالی 4 ماده اشاره شده قانون اساسی (28، 29، 42 و 46) و نقش های راهنمائی و مشاوره شغلی (13 مورد) چنین در می‌یابیم که حکومت وظیفه دارد از طریق نهادهای دولتی (مراکز خدمات اشتغال و ادارات کار) و یا غیردولتی (دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی) به این امور اقدام نماید.

2- قانون کار

              با عنایت به تکلیف دولت در اجرای وظایف اجتماعی و اقتصادی در حوزه اشتغال و کاریابی که در اصول مصرح قانون اساسی به آنها اشاره شد، قانون کار نیز بعنوان قانون مرتبط با حوزه روابط کار و اشتغال به این مهم پرداخته است. قانون کار مصوب 1337 (با اصلاحات) در سالهای آغازین انقلاب اسلامی اجرا می‌گردید تا اسفند 1368 که قانون کار ج.ا.  ایران توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب گردید، لذا در این بخش مفادی از هر دو قانون قبل و بعد از انقلاب اسلامی بررسی می‌شوند.

1-2- قانون کار مصوب 26/12/1337 (و اصلاحات بعدی)

              در قانون کار پیش از انقلاب که شامل چهارده فصل بوده است، فصل مستقلی برای مسائل آموزش و اشتغال نداشته‌ایم، تنها در مواد 10،2 و 65 به مواردی اشاره شده که در مقدمه مقاله توضیح داده شد.

              چنانچه از مفاد این قوانین بر می‌آید، موضوع سوء استفاده از حرفه کاریاب قبل از انقلاب نیز شیوع داشته و موضوع راهنمائی و مشاوره شغلی نیز در اشکال ساده آن مطرح بوده است.

لازم به توضیح است قبلاً 2 نوع قانون کار صنعتی و کشاورزی بصورت مستقل وجود داشته است.

 

2-2- قانون کار جمهوری اسلامی ایران (مصوب 29/8/1369 مجمع تشخیص مصلحت نظام)

              از 12 فصل قانون کار فعلی، یک فصل بصورت مستقل (فصل پنجم: آموزش و اشتغال) در طی سه مبحث (کارآموزی، اشتغال و اشتغال اتباع بیگانه) به این مهم پرداخته است.

              از میان 22 ماده فصل پنجم، فقط ماده 119 تحت عنوان مبحث دوم «اشتغال» به شرح زیر می‌باشد:

«وزارت کار و امور اجتماعی موظف است نسبت به ایجاد مراکز خدمات اشتغال در سراسر کشور اقدام نماید. مراکز خدمات مذکور موظفند تا ضمن شناسائی زمینه‌های ایجاد کار و برنامه‌ریزی برای فرصت‌های اشتغال، نسبت به ثبت نام و معرفی بیکاران به مراکز کار‌آموزی (درصورت نیاز به آموزش) و یا معرفی به مراکز تولیدی، صنعتی، کشاورزی و خدمات اقدام نمایند.»

              در ذیل این ماده قانونی 3 تبصره در خصوص حمایت از معلولین و برنامه‌ریزی و تسهیلات خاص ایشان آورده شده است که به دلیل تفکیک وظایف، توسط سازمان بهزیستی کشور و سایر ارگانهای ذیربط از جمله کمیته امداد امام خمینی (ره)، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی و...... پیگیری می‌شود که امید است در قالب وزارت رفاه و تامین اجتماعی سازماندهی مجدد گردد.

              متأسفانه ماده 119 قانون کار ج.1. 1 ایران بعنوان تنها ماده مرتبط با خدمات اشتغال فاقد هرگونه آئین نامه اجرائی و دستورالعمل می‌باشد. از این ماده قانونی می‌توان موارد زیر را جزء وظایف راهنمائی و مشاوره شغلی تلقی نمود:

1-2-2- ضرورت حضور در سراسر کشور، در هر مرکز خدمات اشتغال و دفتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی حداقل یک کارشناس راهنمائی و مشاور شغلی فعال باشند.

2-2-2- وزارت کار و اموراجتماعی همچنان که موظف به ایجاد مراکز خدمات اشتغال در سراسر کشور شده است. موظف به سازماندهی و برنامه ریزی راهنمائی و مشاوره شغلی می‌باشد.

3-2-2- از میان دو وظیفه مطرح در ماده 119 مراکز خدمات اشتغال یعنی ثبت نام از جویندگان کار و معرفی بیکاران به مراکز کارآموزی (در صورت نیاز به آموزش)، ضرورت تعامل و ارتباط مستمر و توأمان مراکز خدمات اشتغال و مراکز فنی و حرفه‌ای مشخص می‌شود. حداقل در بخش سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و نظارت واگرائی این مراکز کاملاً روشن است و ضرورت دارد همچون سالهای آغازین انقلاب اسلامی سازمان آموزش فنی و نیروی انسانی تشکیل گردد.

4-2-2- به منظور شناسائی زمینه‌های ایجاد کار و معرفی بیکاران واجد مهارت به مراکز تولیدی، صنعتی، کشاورزی و خدمات، ضرورت شناخت طرف تقاضای هر یک از این بخشها توسط کارشناسان متخصص در کنار راهنمائی و مشاوره شغلی الزامی می‌باشد.

              در مبحث اول فصل پنجم قانون کار با عنوان کارآموز و مراکز کارآموزی (مواد 107 الی 118) نیز در صورتیکه هنرجو (کارآموز) قبلاً توسط مراکز خدمات اشتغال و یا دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی راهنمائی و مشاوره شغلی نشده باشد ضروری است قبل از انتخاب رشته مهارتی مورد بررسی و آزمون‌های لازم قرار گیرد و با در نظر گرفتن شرایط فردی و اوضاع اقتصادی و اجتماعی، نسبت به آموزش وی مبادرت گردد که البته این موضوع هم به دلیل غفلت و محدودیت‌های موجود، به شکل مناسبی اقدام نمی‌شود.

              متأسفانه به دلیل عدم اطلاع سانی مناسب، حتی تقویم سالانه مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای دولتی و همچنین مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای غیردولتی در اختیار مراکز خدمات اشتغال و کاریابیهای غیردولتی قرار ندارد.

3-2- آئین نامه تاسیس و اداره دفاتر مشاوره شغلی و کاریابیهای غیردولتی.

1-3-2- بر اساس ماده واحده مصوب مجلس سنا (24/2/1350)، شورایعالی کار در تاریخ 22/12/77، آئین نامه تأسیس دفاتر مشاوره شغلی و حرفه‌ای و کاریابی غیردولتی به منظور فعالیت این دفاتر در بخشهای مختلف اقتصادی اعم از مزدبگیری و غیر مزدبگیری و همچنین کاریابی نیروی کار مازاد داخلی برای اعزام به خارج از کشور را تصویب نمود.

اهم نکات مرتبط با راهنمائی و مشاوره شغلی مندرج در این آئین نامه به شرح زیر می‌باشند:

1-1-3-2- استخدام حداقل یک نفر کارشناس زن برای ارائه خدمات به زنان جوینده کار.

2-1-3-2- مصاحبه با ایشان به منظور شناسائی استعدادها و توانائیهای جویندگان کار و تطبیق با فرصتهای شغلی اعلام شده از سوی کارفرمایان.

3-1-3-2- راهنمائی متقاضیان فاقد مهارت با توجه به نیاز بازار کار به مراکز آموزشی فنی وحرفه‌ای.

4-1-3-2- راهنمائی متقاضیان بسوی تشکیل تعاونی، خوداشتغالی و سایر امکانات و تسهیلات اشتغالزا در کشور.

5-1-3-2- حفظ اطلاعات محرمانه متقاضیان.

6-1-3-2- انطباق فرصتهای شغلی خارج از کشور با متقاضیان اعزام.

2-3-2- هیأت وزیران در جلسه مورخ 1/10/1381 بنابر پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی و به استناد تبصره 4 ماده واحد قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی و مشاوره شغلی بدون داشتن پروانه کار (مصوب 1380) این آئین نامه را تصویب نمود.

اهم موارد مرتبط با راهنمائی و مشاوره شغلی مندرج در آئین نامه عبارتند از:

1-2-3-2- استخدام حداقل یک نفر کارشناس زن برای ارائه خدمات کاریابی به زنان.

2-2-3-2- اشخاص حقیقی متقاضی ایجاد دفاتر کاریابی بایستی دارای حداقل مدرک تحصیلی لیسانس در یکی از رشته‌های علوم اقتصادی، مدیریت، حقوق، علوم تربیتی، روانشناسی، مشاوره و راهنمائی، جامعه شناسی و خدمات اجتماعی باشند.

3-2-3-2- از جمله وظایف کاریابی‌ها عبارتند از:

- مشاوره و راهنمائی شغلی جویندگان کار و کارفرمایان و جویندگان کار در خارج از کشور.

- معرفی جویندگان کار به مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و بکارگماری کارجویان به واحدهای پذیرنده در بخش‌های مختلف اقتصادی اعم از مزدبگیری و غیرمزدبگیری.

4-2-3-2- تشویق و معرفی کاریابی نمونه براساس عواملی همچون:

- رعایت اصل تطبیق عرضه و تقاضای نیروی کار به لحاظ انضباط، تخصص، مهارت.

5-2-3-2- ارائه کمکهای مالی بلاعوض برای کمک و تجهیز کاریابی‌ها براساس عملکرد آنها از طریق وزارت کار وامور اجتماعی.

3-3-2- نظر به الزام توسعه دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی و کمبود تجربه درمدیریت و نظارت بر این مراکز، موضوع اصلاح آئین نامه اجرائی قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی و مشاوره شغلی بدون داشتن پروانه کار مجدداً در دستور کار دولت می‌باشد.

4-3-2- اصلاح ساختار سازمانی وزارت کار و امور اجتماعی

              در سال 1381 معاونت اشتغال به معاونت برنامه ریزی و سیاستگذاری اشتغال تغییر نام و مأموریت یافت و اداره کل خدمات اشتغال نیز به اداره کل هدایت نیروی کار با 7 اداره (اداره نظارت بر امور کاریابیهای غیردولتی- اداره تدوین فرهنگ ملی مشاغل، اداره هماهنگی و نظارت بر مراکز خدمات اشتغال- اداره بررسی، هدایت و مشاوره شغلی کارفرمایان- اداره هماهنگی آموزش و اشتغال- اداره امور اشتغال فارغ التحصیلان- اداره بررسی اطلاعات بازارکار) تغییر وضعیت داده است.

    دفتر اشتغال زنان، اداره کل آمار نیروی انسانی و خدمات ماشینی، دفتر سیاستگذاری راهبردی اشتغال و اداره کل اشتغال اتباع خارجی از دیگر بخشهای معاونت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری اشتغال می‌باشند.

    همچنین با توجه موضوع ماده 53 قانون برنامه سوم توسعه مبنی بر اعزام نیروی کار مازاد به خارج از کشور، اداره کل توسعه اشتغال در خارج از کشور نیز در حوزه معاونت هماهنگی و امور بین الملل شکل گرفته است.

=جمع‌بندی جایگاه خدمات اشتغال (راهنمائی و مشاوره شغلی) در قانون کار.

  از مطالعه اجمالی قوانین کار مصوب سالهای 1337 و 1369 چنین مستفاد می‌گردد که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، واحدهای اشتغال بصورت مستقل از ادارات کار و در گستره‌ای محدود فعالیت می‌کردند. موضوع توسعه مراکز خدمات اشتغال بر اساس ماده 119 قانون کار فعل نیز به دلیل فقدان آئین نامه اجرائی و زیر ساختهای لازم در مراحل ابتدائی می‌باشد و عملاً مشاوره شغلی انجام نمی‌شود.

              تفکیک سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مراکز خدمات اشتغال و مراکز آموزش فنی وحرفه‌ای نیز از دیگر علل ناکارآمدی فرآیند کاریابی می باشد.

              در سالیان گذشته مشاوره کارفرمایان فاقد جایگاه بوده است که امید می‌رود با تشکیل اداره‌ای تحت این نام در وزارت کار و امور اجتماعی به این مهم توجه بشود.

 

3- مجموعه قوانین و مقررات برنامه توسعه، بودجه و...

            به منظور جستجوی موضوع خدمات اشتغال (راهنمایی و مشاوره شغلی)در مجموعه قوانین (بغیر از قانون اساسی و قانون کار) به مواد متعددی برخورد می کنیم که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم با موضوع مرتبط می باشند. از جمله این مقررات عبارتند از:

1-3 آئین نامه اجرای طرح اشتغال فارغ التحصیلان بیکار (مصوب شورای انقلاب 1358)

            هدف اشتغال سریع، انقلابی و ضربتی و در نهایت سادگی وقایع از هر گونه کاغذ بازی و روابط فارغ التحصیلان دانشگاهی در مراکز گسترش خدمات تولیدی و عمران و زیر نظر استانداران بوده است.

            در این طرح ضرورت راهنمائی مشاوره شغلی ویژه فارغ التحصیلان دانشگاهی را تاکید می نماید.

2-3 در مجموعه مستندات و پیوست قانون اول برنامه توسعه (73-1368) در بخش آموزش و پرورش عمومی بند 8-4 (برنامه آموزش راهنمایی تحصیلی )موارد زیر درج شده بود:

- توجه به امر مشاوره و راهنمایی تحصیلی و بهره گیری از کارشناسان متخصص در این زمینه

- تهیه فیلمهای آموزشی درباره مشاغل و نمایش آن به وسیله دستگاههای سیار و تخصیص بودجه برای معرفی مشاغل

 ·لزوم هماهنگی راهنمایی تحصیلی در وزارت آموزش و پرورش و  مشاوره شغلی در مراکز خدمات اشتغال و کاریابی ضروری است.

· معرفی مشاغل و حرف مختلف به دانش آموزان و جویندگان کار از طریق ابزارهای مناسب امری ضروری است.

3-3 تشکیل شورای عالی اشتغال که بر اساس قانون برنامه دوم توسعه و با هدف هماهنگی دستگاههای مختلف در راستای ایجاد اشتغال در کشور ایجاد گردید، توجه مناسب به مقوله سیاستهای فعال بازار کار بویژه از طریق توسعه مراکز خدمات اشتغال (راهنمائی و مشاوره شغلی ) نداشته است.

4-3 ماده 8 مصوبه مورخ 15/2/1378 شورای عالی اداری درخصوص وظایف وزارت کار و امور اجتماعی در مبارزه با تکدی، این وزارت را موظف به شناسائی افراد مستعد و دارای توان کار که از طرف مجتمع اردوگاهی، کمیته امداد امام (ره)، بهزیستی و سازمان زندانها معرفی می‌شوند بر آموزش فنی و حرفه‌ای و اشتغال نموده است. راهنمایی و مشاوره شغلی ویژه افراد محروم، ناتوان، زندانی و نیازمند پژوهش و آموزش است.

5-3 در دستورالعمل نحوه اجرای آئین نامه اجرائی تبصره 3 قانون بودجه سال 1380 کشور، ضرورت راهنمایی شغلی و حرفه ای برای ایثارگران، فارغ التحصیلان دانشگاهها و زنان جهت سرمایه گذاری بخش غیر دولتی و راه اندازی طرحهای جدید (متناسب با نیاز بازار کار منطقه ) آورده شده است.

· شرایط خاص اشتغال زنان، توجه ویژه ای را به امر راهنمائی و مشاوره شغلی زنان نیاز دارد.

6-3 با توجه به اهمیت مراکز خدمات اشتغال و کاریابی‌های غیردولتی در کاهش هزینه های مبادله نیروی کار، آموزش و ارتقاء بهره وری، لازم بود که انگیزه های مادی برای کارفرمایان جهت جذب نیروی کار مورد نیاز خود از این مراکز فراهم شود. تا از این طریق با راهنمائی و مشاوره شغلی کارفرمایان، اشتغال سریعتر و پایدارتری مهیا گردد. برهمین اساس قدمهای مقدماتی در برنامه سوم توسعه برداشته شد از جمله:

- ماده 49 قانون برنامه سوم که این گونه کارفرمایان را از تخفیف مالیاتی و معافیت سهم کارفرما برای بیمه نیروی کار برخوردار کرده است.

- ماده 56 قانون برنامه نیز با ارائه وام های قرض الحسنه به کارفرمایان، آنها را تشویق به استخدام نیروی کار از مراکز خدمات اشتغال نمونه است.

همچنین در بند تبصره 3 بودجه سال 1381، اولویت بکارگماری نیروهای جدید در زمان بهره برداری پروژه های دارای اعتبار از محل وجوه اداره شده و طرحهای سرمایه گذاری اشتغالزا را از میان بیکاران ثبت نام شده در مراکز کاریابی و ادارات کار و امور اجتماعی قرارداده است.

· استفاده از مزایا و منافع مراکز خدمات اشتغال و کاریابی ها و اجرای راهنمائی، و مشاوره شغلی نیازمند فرهنگ سازی و ایجاد زمینه های تشویقی است.

7-3 بند (و- 2) راه کارهای اجرایی بخش آموزش عالی برنامه سوم توسعه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را موظف کرده بود که با هماهنگی دستگاههای ذیربط، طرح جامعی به منظور«هدایت صحیح استعداد ها به سمت اولویت نیازهای کشور» تدوین و برای تصویب حداکثر تا پایان شهریور 1380 ارائه نماید.

            به منظور سنجش استعدادهای دانش آموزان و دانشجویان با روشهای علمی و هدایت آنان به
رشته های تحصیلی مناسب با استعدادها و علائق با توجه به اولویت نیازهای کشور، اجرای این طرح با همکاری وزارت آموزش و پرورش، به سازمان سنجش آموزش کشور واگذار شده است.

· راهنمایی و مشاوره شغلی در انتخاب رشته تحصیلی برای داوطلبان ورود به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی ضروری است.

 

4- قانون نظام روان شناسی و مشاوره (مصوب 1382 مجلس شورای اسلامی )

            جدید ترین قانون مصوب در زمینه مشاوره به طور اعم، تشکیل سازمان غیردولتی و مستقل نظام روان شناسی و مشاوره می باشد. هدف از تشکیل این سازمان بر اساس ماده 2 این قانون عبارت است از:

1- تلاش برای ارتقاء سطح دانش روان شناسی و مشاوره

2- حمایت از حقوق مراجعان به روان شناسان و مشاوران

3- حمایت از حقوق صنفی روان شناسان و مشاوران

بر اساس ماده 4 این قانون« کلیه افرادی که حداقل مدرک کارشناسی ارشد معتبر از سوی وزارتخانه های علوم و تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در یکی از رشته های روان شناسی و مشاوره می باشند، می توانند به عضویت این سازمان درآیند.»

در ماده 5 این قانون نیز «مشاوران و روان شناسان برای هر گونه اشتغال در حرفه خود باید دارای پروانه سازمان باشند.»

· بر اساس این قانون می توان امیدوار بود که مساله مشاوره شغلی هم بطور اخص با ایجاد یک شعبه تخصصی در سازمان از لحاظ ارتقاء سطح علمی، حقوق مراجعان به مشاوران و حقوق صنفی مشاوران شغلی مورد حمایت لازم قرار می گیرند.

فارغ التحصیلان و کارشناسان مشاوره در این سازمان می باشد.

· لزوم اخذ پروانه برای اشتغال به حرفه مشاوره به طور اعم و مشاوره شغلی به طور اخص با مقررات قبلی (مجوز دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی) هم پوشانی و نقطه تلاقی دارند که می بایستی نسبت به شفافیت مقررات و اصلاح آنها اقدام نمود. از طرف دیگر تا قبل از تصویب این قانون، پروانه دفاتر مشاوره بطور اعم (خانواده، ازدواج و...) از طرف سازمان ملی جوانان صادر می شده است.

 

ب) جایگاه خدمات اشتغال (راهنمائی و مشاوره شغلی) در مصوبات سازمان بین المللی کار

            سازمان بین المللی کار (ILO )، که کشور ما نیز از اعضای با سابقه و فعال آن به شمار می‌رود، طی 5 مقاوله نامه به شماره های 88 (مصوب 1948-1327)، 142 (1975-1354)، 159 (1982- 1362) و 168 (1988- 1367) که به ترتیب به مسائل خدمات کاریابی، توسعه منابع انسانی، توانبخشی معلولان و توسعه اشتغال پرداخته است. توصیه نامه شماره 150(1975-1354 ) نیز موضوع مشاوره شغلی را به تفصیل مورد بحث قرارداده است.

البته کشور ایران تاکنون به هیچیک از این مقاوله نامه‌ها ملحق نشده است.

 

1-  مقاوله نامه شماره 88

            در ماده 6 این مقاوله نامه ادارات اشتغال و کاریابی باید چنان سازماندهی شوند که استخدام و کارگماری واقعی متقاضیان را میسر سازند و بدین منظور باید:

· به ثبت نام متقاضیان شغل مبادرت ورزند و مهارت‌های شغلی، توانائی ها و تمایلات جسمانی و حرفه ای آنها را نیز یادداشت کنند و تا سر حد امکان به آنها یاری دهند تا در صورت ضرورت از راهنمائی های شغلی یا تعلیمات و کارآموزی های لازم نیز استفاده کنند.

· از کارفرمایان بخواهند که اطلاعات دقیق درباره مشاغل پیشنهادی در اختیار ادارات کاریابی قرار دهند و در ضمن شرایط لازم  برای احراز این شغل ها را هم ذکر نمایند.

· کارگران جویای شغل را در صورتی که مهارت ها و توانایی های جسمانی آنها با مشاغل پیشنهادی همخوانی داشته باشد، برای احراز آن شغل ها یاری دهند.

در ماده 8 این مقاوله نامه، به تدابیر خاص برای جوانان توجه شده است:

· تدابیر و ترتیبات ویژه ای نیز باید برای جوانان جویای کار، در چارچوب فعالیت های ادارات کاریابی و کارگماری در زمینه راهنمائی و تعلیمات حرفه ای فراهم آید و به اجرا گذاشته شود.

در ماده 9 این مقاوله نامه لزوم تخصص و استقلال کارکنان ادارات کاریابی و آموزش مستمر آنها تاکید شده است.

· کارکنان ادارات کاریابی و مشاغل باید قبل از استخدام به طور جدی برای احراز شرایط و تخصص های لازم تحت تعلیم قرار گیرند.

 

2- مقاوله نامه شماره 142

            این مقاوله نامه که در نشست شصتم کنفرانس عمومی ILO تصویب شد به بررسی نقش راهنمایی شغلی و آموزش حرفه ای در توسعه منابع انسانی می پردازد. موارد کاملاً مرتبط با موضوع راهنمائی و مشاوره شغلی در این مقاوله نامه به شرح زیر می باشد:

«ماده 1- هر یک از کشورهای عضو باید در زمینه راهنمائی شغلی و آموزش حرفه ای، سیاست و

برنامه های کامل و هماهنگی را تدوین نمایند و بویژه از طریق خدمات دولتی کاریابی، ارتباط نزدیکی

بین راهنمائی شغلی و آموزش حرفه ای و اشتغال به وجود آورند.

             در این سیاستها باید به نیازها، امکانات و مشکلات شغلی در سطوح منطقه ای و ملی و... توجه شود.

· الزام کشورهای عضو به تدوین سیاست و برنامه های جامع در زمینه راهنمایی شغل و آموزش و حرفه ای

· ضرورت تعامل و یکپارچگی فرآیند راهنمائی و مشاوره شغل، آموزش حرفه ای و اشتغال

حرفه ای (متناسب بازار کار منطقه)

در ماده 2 برای دستیابی به اهداف مندرج در ماده 1 هر عضو را موظف به ایجاد توسعه نظام های باز و منعطف در زمینه های آموزش عمومی، فنی و حرفه ای، راهنمایی تحصیلی و حرفه ای و آموزش حرفه ای به صورت رسمی و غیررسمی نموده است.

در ماده 3 به منظور توسعه و گسترش نظام راهنمائی حرفه ای و ارائه اطلاعات مستمر درباره اشتغال، اعضاء موظف را به ارائه اطلاعات کامل و راهنمائی گسترده ای به کودکان ، نوجوانان و بزرگسالان و افراد معلول کرده است.

· این اطلاعات و راهنمائی ها باید شامل گزینش حرفه، آموزش حرفه ای و امکانات آموزشی مربوط به آن باشد و نیز شامل موقعیت شغلی و آینده شغلی و امکان ارتقاء، شرایط کار، ایمنی و بهداشت کار و دیگر وجوه شغل در بخشهای مختلف فعالیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در همه سطوح مسئولیت باشد.

الزام همکاری با سازمانهای کارفرمائی و کارگری و سایر دستگاههای مرتبط در تدوین سیاستها و اجرای برنامه های راهنمائی حرفه ای و آموزش حرفه ای در ماده 5 این مقاوله نامه تاکید شده است.

· نگرش سه جانبه گرائی در راهنمائی شغلی و آموزش حرفه ای ضروریست.

 

2- مقاوله نامه شماره 159

            در بخش سوم این مقاوله نامه به اقدامهایی برای پیشرفت توانبخشی حرفه ای معلولان در سطح ملی اشاره شده است.

· الزام ارائه خدمات راهنمای شغلی، آموزش حرفه ای و کاریابی و اشتغال به معلولین.

4- مقاوله نامه شماره 168

            در ماده 7 این مقاوله نامه، هرکشور عضو موظف به تدوین سیاست معینی برای اعتلای اشتغال

کامل، مولد و آزاد شده و تمام جوانب لازم آن از جمله تأمین اجتماعی، خدمات کاریابی، تعلیمات حرفه‌ای و مشاوره شغلی را در اولویت قراردهد.

5- توصیه نامه شماره 150

فصل سوم این توصیه نامه عمدتاً راهنمائی حرفه ای و نقش آن در توسعه منابع انسانی را مورد بررسی قرارداده است . این توصیه نامه در واقع مکمل مقاوله نامه شماره 142 می باشد.

از نظر این توصیه نامه، اطلاق صفت «حرفه ای» به کلمات «راهنمائی و آموزش» بدان معنی است که راهنمائی و آموزش قصد تشخیص و پرورش استعدادهای انسانی جهت یک زندگی فعال و مولد و رضایت بخش بوده و در ارتباط با انواع مختلف آموزش، فرد را از لحاظ درک شرایط کار و محیط اجتماعی بهبود می بخشد. بطوریکه بصورت فردی یا اجتماعی بتواند در ارائه آموزشهای فوق موثر واقع شود.

اهداف مربوط به نقش راهنمائی شغلی و آموزش فنی و حرفه ای در توسعه منابع انسانی بر اساس ماده 6 این توصیه نامه عبارتند از:

  ·تضمین اشتغال مولد و خود اشتغالی که مطابق استعدادها و تمایلات شخصی بوده و تحرک حرفه ای را تسهیل کند.

· خلاقیت، تحرک و ابتکار به منظور حفظ و افزایش کارائی.

·حمایت از افراد در برابر بیکاری و یا از دست دادن قدرت کسب درآمد به دلیل نقصان مهارت.

· حمایت از افراد در برابر فشار مفرط بدنی و فکری طی اشتغال با ارائه آموزشهای ایمنی و بهداشت کار.

·مساعدت به افراد برای کسب رضایت شغلی، مشارکت اجتماعی و تبلور استعدادها و مالاً بهبود وضع زندگی.

مواد 8 و 9  این توصیه نامه به طیف گسترده ای از کسانیکه باید از برنامه های راهنمائی و حرفه ای استفاده نمایند اشاره شده است:

· کودکان و نوجوانان برای انتخاب رشته تحصیلی و آموزش حرفه ای با توجه به استعداد و علاقه و امکانات و شرایط اشتغال.

·کسانیکه از برنامه های آموزش حرفه ای استفاده می کنند.

· جویندگان کار، افراد جویای شغل بهتر و بیکاران.

· شاغلین به منظور اطلاع از امکانات و تسهیلات موجود برای بهبود شرایط اشتغال.

· آشنا سازی عموم مردم با فعالیت های مختلف اقتصادی (حفظ فرهنگ کار و منزلت همه مشاغل مورد نیاز جامعه).

· موسسات آموزش فنی و حرفه ای به منظور تاکید بر عدم انفکاک راهنمایی شغلی و آموزش حرفه ای

            در ماده 10 توصیه شده است که راهنمائی حرفه‌ای بصورت انفرادی انجام شود بخصوص برای نوجوانان و بزرگسالانی که نیازمند مساعدت تخصصی جهت تشخیص استعدادهای حرفه ای، قابلیت ها و علائق خویش می باشند.

            در ماده 14 در زمینه ابزار و آزمایشات راهنمائی و حرفه ای نکات ارزنده ای ارائه شده است:

· آزمون ها متناسب با گروههای سنی، جمعیت و فرهنگ مربوطه بوده و قبلاً تائید شده باشد.

· آزمونها بطور مداوم و متناسب با شرایط و سبک زندگی، استاندارد شوند.

 

6- جدیدترین توصیه نامه «آموزش و یادگیری مادام العمر»*

            درکنفرانس عمومی سالجاری(ژوئن 2004)سازمان بین المللی کار به منظور اصلاح و تکمیل      توصیه

نامه شماره 150 ، موضوع توسعه منابع انسانی از طریق آموزش و یادگیری مستمر را مورد تصویب

قرارداد.

· در این توصیه نامه اذعان می دارد که آموزش، پرورش و یادگیری مستمر (مادام العمر) با توجه به علائق افراد، بنگاه ها و اقتصاد جامعه، در دستیابی به اشتغال کامل، محو فقر و رشد اقتصادی پایدار در جهان کمک می کند.

· یادگیری مستمر و مادام العمر در راستای کار شایسته** می باشد.

 

7- حقوق بنیادین کار

            مقاوله نامه شماره 111 (مصوب 1958) با هدف منع تبعیض در اشتغال و حرفه، از مقاوله نامه اساسی سازمان بین المللی کار می باشد و کشورهای عضو(ایران نیز به این مقاوله نامه پیوسته است.) را متعهد کرده است که هرگونه مقررات قانونی و دستورالعمل را که با سیاست «تشویق برابری فرصت و رفتار درخصوص اشتغال و حرفه» ناسازگار است را لغو و اصلاح نماید. درخصوص اشتغال این سیاست ها با همکاری سازمانهای کارفرمایی و کارگری و زیر نظر یک مرجع ملی، و درخصوص راهنمائی و آموزش حرفه و خدمات کاریابی تحت هدایت چنین مرجعی باید تعقیب و رعایت گردد.

· جمع بندی مجموعه مقاوله نامه ها و توصیه نامه سازمان بین المللی کار بین موارد زیر است:

· عدم تفکیک  راهنمایی شغلی و آموزش حرفه ای

· گروههای مختلف نیازمند به راهنمائی و مشاوره شغلی و ضرورت تخصص های مربوط

· آموزش مادام العمر و مستمر

· نظارت مرجع ملی در مقوله کاریابی و اشتغال

· ضرورت تدوین سیاستها و برنامه ها هماهنگ و مکمل اشتغال و آموزش حرفه ای

نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات:

1- اشتغال به عنوان یکی از اصلی ترین نیازهای بشر، امروزه به عنوان مساله ای پیچیده و در میان صاحبنظران علوم مختلف اقتصادی، اجتماعی، روانشناسی و مشاوره، مدیریت و... مطرح می باشد. سازو کارهای خاص آن و وظایف حکومت و مردم در این عرصه در کشور ما به خوبی روشن نمی باشد. لذا لازم است مراکز خدمات اشتغال، مراکز آموزش فنی و حرفه ای، مجموعه حرف و مشاغل موجود مورد نیاز، دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی و سایر نهادهای مسئول به عموم مردم معرفی و تشویق به استفاده از خدمات این مراکز نمائیم. صدا و سیما ، جراید و.... در این امر مسئولند.

2- علیرغم سابقه حدوداً 50 ساله فعالیتهای وزارت کار و امور اجتماعی، در ارائه خدمات کاریابی، مشاوره و راهنمایی شغلی و آموزش حرفه ای نیازمند تحقیق و استفاده از تجارب سایر ملل هستیم.

ناهماهنگی های موجود در ساختار سازمانی (جدائی حوزه اشتغال از آموزش فنی و حرفه ای)، کمبود ارتباط در زمینه راهنمایی تحصیلی توسط آموزش و پرورش و مشاوره شغلی در مراکز کاریابی و آموزش فنی و حرفه ای و.... نیازمند بررسی دقیق ارائه راه کارهای مناسب می باشد.

            در سالهای گذشته دانشگاهها در زمینه تربیت متخصص مشاوره شغلی و انجام تحقیقات لازم در این عرصه، فعالیت های قابل توجهی نداشته اند.

3- بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در امر توسعه خدمات اشتغال و راهنمائی و مشاوره شغلی و در خواست از مجلس شورای اسلامی و دولت برای تصویب قوانین و مقرراتی که موجب اجرای کامل و دقیق قانون اساسی در این زمینه گردد.

4- تهیه آئین نامه‌ای جامع برای مادة 119 قانون کار جمهوری اسلامی ایران و تشریح دقیق ابعاد و مسئولیت‌های مراکز خدمات اشتغال و امر مهم مشاوره و راهنمائی شغلی، از جمله اینکه در کلیه مراکز خدمات اشتغال، مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و آموزشگاههای آزاد حرفه‌ای و دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی حتماً از خدمات کارشناسان مشاوره استفاده شود.

5- با توجه به بحران اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی، از ظرفیت‌های موثر راهنمائی و مشاوره شغلی به خوبی بهره‌برداری شود و بویژه مسأله کارآفرینی تعقیب گردد.

6- لزوم تخصصی شدن مراکز کاریابی و در نتیجه ضرورت تجهیز منابع انسانی این مراکز بویژه درمقوله راهنمائی و مشاوره شغلی نیازمند بررسی و تدوین دستور العمل و طرح تیپ می‌باشد.

7- تشویق های لازم و مفید برای کارفرمایان و بنگاه‌های اقتصادی در استفاده از خدمات راهنمائی و مشاوره شغلی در مراکز خدمات اشتغال و دفاتر مشاوره و کاریابی غیردولتی همچون مواد 49 و 56 قانون برنامه سوم توسعه استمرار یابد.

8- طرح جامع «هدایت صحیح استعدادها به سمت اولویت‌ نیازهای کشور، هر چه سریعتر و با همکاری همه دستگاه‌های ذیربط به دولت ارائه گردد.

9- جایگاه مناسبی برای راهنمائی ومشاوره شغلی در قانون نظام مشاوره و روان شناسی تعریف گردد تا حقوق ذینفعان رعایت شود.

10- الحاق کشورمان به مقاوله نامه‌های مرتبط با موضوع راهنمائی و مشاوره شغلی، الزامات بین المللی را نیز برای استقرار نظام مطلوب و مشاوره شغلی در کشور بیشتر می‌نماید.

11- آئین نامه اجرائی قانون مجازات اشتغال به حرفه کاریابی و مشاوره شغلی بدون داشتن پروانه کار به شکلی اصلاح گردد که علاوه بر التزام راهنمائی و مشاوره شغلی، موجب تشویق و انگیزه‌ای برای جویندگان کار، کارفرمایان و مدیران دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی را فراهم آورد.

 

منابع و مآخذ

1-  قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران – با اصلاحات سال 1368

2-  قانون کار جمهوری اسلامی ایران – مصوب 1369 مجمع تشخیص مصلحت نظام

3-  مجموعه قوانین کار و تأمین اجتماعی – 1381- موسسه کار و تامین اجتماعی

4-  طرح راهنمائی و هدایت صحیح استعدادها به سمت اولویت نیازهای کشور- سازمان سنجش آموزش کشور- 1382

5-  قانون بودجه سال 1380 – سازمان برنامه و بودجه

6-  سپهری، محمدرضا – حقوق بنیادین کار – 1381 – موسسه کار و تامین اجتماعی

7-  قانون بودجه سال 1381 – سازمان برنامه و بودجه

8-  فرجادی، غلامعلی و همکاران - بررسی و ارزیابی عملکرد مراکز کاریابی کشور- 1381- موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی

9-  مقاوله نامه‌ها و توصیه‌نامه‌های سازمان بین المللی کار – 1383- موسسه کار و تامین اجتماعی

  * Long life learning  

سیستم انبارداری آنلاین سامانه انبارداری سیستم انبارداری سامانه انبارداری آنلاین سیستم انبار سامانه انبار سیستم انبار آنلاین سامانه انبار نرم افزار انبارداری آنلاین نرم افزار انبارداری انبارداری تحت وب سیستم انبار تحت وب سیستم مدیریت چند انبار کاردکس کالا کاردکس کالا در انبار طبقه بندی انبار مدیریت درخواست های PM کدینگ کالا مدیریت درخواست های کاردکس مالی کالا در انبار کاردکس مالی رسید انبار رسید ورود کالا به انبار حواله انبار حواله خروج کالا از انبار درخواست کالا از انبار ثبت درخواست از انبار درخواست خرید کالا ثبت درخواست خرید کالا درخواست بازگشت کالا بازگشت کالا به انبار انتقالی بین انبارها جابجائی کالا بین انبارها رسید انبار مستقیم ثبت کالا در انبار مستقیم موجودی کالا در انبار بروزرسانی خودکار موجودی کالا نقطه سفارش کالا نقطه سفارش نقطه سفارش کالا در انبار سیستم چند انباره مدیریت چند انبار سیستم تحت وب انبار انبار وب بیس حسابداری انبار جانمائی کالا در انبار افتتاح انبار